Udostępnij

6 lat uchwały antysmogowej na Śląsku. Wciąż dymi pół miliona kopciuchów

05.09.2023

Na klatkach miejskich blokowisk zawisły informacje o planowanym rozpoczęciu sezonu grzewczego. Również mniejsze miejscowości przygotowują się na kolejną zimę. Tym razem sprawdzamy, czy smog nadal dusi Śląsk.

Okazją do przyjrzenia się województwu śląskiemu jest szósta rocznica obowiązywania lokalnej uchwały antysmogowej. Od 1 września 2017 r. obowiązują ograniczenia na rzecz czystego powietrza. Mimo tylu lat, na terenie województwa, które zamieszkuje 1/10 mieszkańców naszego kraju (ok. 4,6 mln osób), wciąż nielegalnie kopcą urządzenia niespełniające przepisowych norm.

Przypomnijmy, jak wyglądają etapy wdrażania śląskiej uchwały antysmogowe. Do końca 2021 r. powinny zniknąć wszystkie pozaklasowe kopciuchy oraz te starsze niż 10 lat. Z końcem obecnego roku (2023) zniknąć powinni wszystkie kotły wyprodukowane przed 2012 r. Dwa lata później nielegalne będą te, które wyprodukowano przed sierpniem 2017 r. W ostatnim etapie – 1 stycznia 2028 r. trzeba wymienić kotły poniżej 5 klasy.

Jak sytuacja wygląda obecnie? Sprawdziliśmy to w Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB).

Śląsk: Setki tysięcy kopciuchów produkują smog

Dane z CEEB-u nie pozostawiają złudzeń – do zrobienia jest bardzo dużo. Nawet biorąc pod uwagę, że w ubiegłym roku śląskie było najaktywniejszym województwem w programie Czyste Powietrze. W pierwszej setce gmin, które najszybciej wymieniały stare kotły, aż 1/4 pochodziła ze Śląska. Z jednej strony wynika to z dużej mobilizacji lokalnych władz, urzędników i wielu alarmów smogowych – a więc samych mieszkańców. Z drugiej strony wynika to faktu ogromnej liczby urządzeń, które pozostają do wymiany.

A jak wygląda sytuacja w liczbach?

  • Prawie 500 tys. to najgorszej jakości kopciuchy i urządzenia pozaklasowe.
  • Druga najliczniejsza kategoria to dobrej jakości kotły 5. klasy – jest ich ponad 210 tys.
  • 110 tys. urządzeń spełnia wymagania 4 klasy.
  • Kolejne 193 tys. to małoefektywne urządzenia 3 klasy.
  • Tylko 23 tys. urządzeń spełnia wymogi najwyższej klasy – tzw. „ekoprojektu”.

Dla kontrastu sprawdziliśmy także tempo wymiany kopciuchów.

  • Od 2017 r. do 2022 r. w województwie śląskim usunięto blisko 154 tys. pozaklasowych kotłów i pieców węglowych.
  • W 2017 zlikwidowano 11 tys. takich urządzeń.
  • W 2022 r. zlikwidowano ich już trzykrotnie więcej – 37,5 tys. sztuk.
 class=
źródło: UMWŚ

Centralna Ewidencja przeszacowana?

O odniesienie się do tych danych poprosiliśmy Piotra Siergieja z Polskiego Alarmu Smogowego. Jego zdaniem do oficjalnych danych należy podchodzić z dystansem.

– Informacje z CEEB dot. liczby kotłów na Śląsku traktowałbym z pewną ostrożnością. Pamiętajmy o tym, że mieliśmy dosyć dużo prób wyłudzenia dodatku węglowego. Polegało to na tym, że zgłaszano nieistniejące źródła ciepła na węgiel, po to, aby uzyskać dopłatę – przypomina rzecznik PAS. Siergiej wylicza, że według samego CEEB-u do czerwca bieżącego roku zgłoszono niecałe 9 milionów źródeł ciepła w całym kraju.

– Z drugiej strony według raportu Instytutu Ekonomii Środowiska z Krakowa wiemy, że mamy w Polsce około 5 milionów budynków jednorodzinnych. Jeśli zestawimy wspomniane 9 milionów źródeł ciepła z liczbą gospodarstw, może się okazać, że liczba źródeł ciepła w CEEB jest przeszacowana. Myślę, że jeszcze chwilę poczekamy, aż baza ta zostanie zaktualizowana – mówi Siergiej w rozmowie ze SmogLabem.

Unijne programy pomagają wymieniać kopciuchy

Mieszkańcy i samorządowcy nie są sami w kwestii wymiany nieefektywnych źródeł ciepła. Często jednak okazuje się, że brakuje dobrej woli w walce o zdrowie obywatelek i obywateli.

Sytuację w województwie dobrze obrazuje sytuacja w gminie Poraj. W 2022 r. gmina ta dołączyła do grona beneficjentów programu „Śląskie. Przywracamy Błękit”. Projekt jest współfinansowany  z Programu LIFE Unii Europejskiej.  W niewielkim Poraju mieszka nieco ponad 4 tys. osób. Takich miejsc na Śląsku jest wiele. Jak słyszymy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Śląskiego, LIFE to największy taki projekt dotyczący ochrony powietrza w całej Europie.

W województwie program ma pomóc wypełnić założenia programu ochrony powietrza. Niemałe pieniądze – bo aż 45 mln złotych (oraz dodatkowych 30 milionów ze źródeł krajowych) – mają finansować urzędników i urzędniczki w terenie, czyli ekodoradców i ekodoradczynie. Osoby te pomagają na przykład w przejściu przez dokumenty i procedurę związaną z wymianą źródła ciepła. Osoby na tych stanowiskach prowadzą także kontrole palenisk (1000 kontroli od początku uruchomienia programu), rozdają materiały edukacyjne i informacyjne na gminnych imprezach czy w bibliotekach.

200 złotych na spotkania informacyjne dla przedszkolaków

Jednak przykład niewielkiej gminy Poraj pokazuje, że w praktyce nie wszystko wygląda dobrze. – Po kilku miesiącach od podpisania umowy poprosiliśmy o udostępnienie sprawozdań merytorycznych i finansowych. Budżet projektu zakłada roczne środki w wysokości 1,900 euro na 3 kolejne lata. Są to pieniądze na działania edukacyjno-informacyjne – mówi nam Karina Krupska-Brysiak z Porajskiego Alarmu Smogowego. Gdy lokalni działacze antysmogowi zapytali, jak idzie realizacja programu, okazało się, że wydano z niego całe 210 złotych na jedno spotkanie z przedszkolakami. Tak, jakby to dzieci wymieniały kopciuchy.

– Na terenie naszej gminy do 2025 roku trzeba zlikwidować 984 kotły na paliwa stałe. Obecnie na terenie aż 38.91 proc. wszystkich kotłów na paliwa stałe to piece poniżej 3 klasy oraz te, których klasa nie została określona w deklaracjach składanych do CEEB – wylicza działaczka.

Karina Krupska-Brysiak przypomina, że gmina powinna korzystać z dostępnych narzędzi i zachęcać mieszkańców do korzystania ze środków dostępnych w ramach programu Czyste Powietrze. – Są to środki, które nie tylko pozwalają na zmniejszenie kosztów termomodernizacji, docelowo zmniejszenie kosztów ogrzewania, ale także mogą mieć znaczącą rolę dla firm z terenu Gminy Poraj poprzez ich udział w procesie wymiany źródeł ciepła i termomodernizacji, a to oznacza większe wpływy z podatku dochodowego – dodaje mieszkanka zaangażowana w walkę o czyste powietrze. Jak przekazują nam lokalni działacze, gmina nie przeprowadza minimalnej liczby kontroli instalacji, a także nie zawsze informuje o ryzyku wystąpienia lub przekroczeniu norm jakości powietrza. Tym bardziej dziwi wydatkowanie pieniędzy na spotkania z przedszkolakami.

Mieszkańcy nie są też należycie informowani o poziomie trujących zanieczyszczeń. Jeżeli normy są przekroczone w dni wolne od pracy, to mimo prawnego obowiązku, nikt takich danych nie przekazuje.

Takich gmin jak 10-tysięczny Poraj jest na Śląsku więcej. Bez mobilizacji każdej z nich województwo zamieszkiwane przez ponad 4,6 miliona osób, nigdy nie będzie oddychać zdrowym powietrzem.

Zdjęcie: Shutterstock/4K_HEAVEN

Autor

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.