Udostępnij

Zbadali 200 jadowitych węży. Zmiany klimatu prowadzą je do Europy

03.07.2024

Szacuje się, że rocznie w wyniku ukąszeń węży umiera od 81 tys. do 138 tys. osób, a około 400 tys. pozostaje trwale niepełnosprawnych. Nowe badanie prognozuje, jak za pół wieku będzie wyglądać świat jadowitych węży. Jeśli paliwa kopalne będą nadal spalane na tak dużą skalę, a klimat będzie nadal się ocieplać, to czeka nas wiele niekoniecznie miłych niespodzianek. Naukowcy zajmujący się badaniem węży są poważnie zmartwieni, bo przyszłość rysuje masowe migracje tych zwierząt.

Węże od lat wzbudzają u jednych strach, a u innych ciekawość. Ponieważ stanowią potencjalne zagrożenie życia i zdrowia dla ludzi, bardzo często są tępione. Jadowite węże z reguły występują w cieplejszych rejonach naszej planety. Najczęściej można je spotkać w Afryce subsaharyjskiej, Azji Południowej i Południowo-Wschodniej oraz w tropikalnej części Ameryki Południowej i Środkowej.

Na łamach czasopisma medyczno-naukowego The Lancet Planetary Health naukowcy zastosowali połączenie modeli klimatycznych (na podstawie scenariuszy emisji gazów cieplarnianych, ustalonych w 6 Raporcie Oceny IPCC w latach 2021-2023) z danymi ekologicznymi obecnych siedlisk różnych gatunków jadowitych węży. Głównym założeniem ich pracy jest przewidzenie, gdzie i kiedy zaczną się one przemieszczać w perspektywie najbliższych kilku dekad – do 2070 r.

Podwójne zmartwienie naukowców

Specjaliści od węży wskazują na postępujące zmiany klimatu, które spowodują, że wśród wielu zwierząt będą przegrani i zwycięzcy. Zaobserwowali, że z powodu dalszego wzrostu temperatury globalnej, sporo gatunków węży może bezpowrotnie wyginąć. Zauważyli też, że te gatunki, którym uda się przetrwać – najczęściej preferujące otwarte, nasłonecznione i suche siedliska – wyemigrują z państw, w których obecnie bytują. Ruszą do nowych – względnie chłodniejszych, co jest powodem podwójnego zmartwienia naukowców.

Z jednej strony, jeżeli do 2070 r. zanikną węże w obecnych niszach ekologicznych, będzie to wielka strata dla różnorodności biologicznej. Co więcej – negatywnie wpłynie to na łańcuchy pokarmowe w danych regionach. Poza tym wymarcie wielu gatunków węży oznacza rozprzestrzenienie się szkodliwych gryzoni na uprawy rolne. To będzie miało także negatywny wpływ zdrowotny i ekonomiczny na wiejskie, przeważnie ubogie, społeczności oraz ich zwierzęta gospodarskie. Spadek gatunkowy dotyczy przede wszystkim węży leśnych, preferujących siedliska wilgotne.

Gatunki będą migrować do innych krajów?

Z drugiej strony, wiele gatunków węży do 2070 r. prawdopodobnie wyemigruje z obecnie cieplejszych regionów w kierunku stron chłodniejszych. Szacuje się, że za pół wieku może być tam temperatura taka sama albo wyższa niż w pierwotnych siedliskach. Węże mogą migrować z między państwami, a to stanowi wielkie zagrożenie zdrowia, a nawet życia ludzi.

– Oczekuje się, że zmiany klimatyczne będą miały głębokie skutki na przestrzeni lat. Mówimy o konsekwencjach, takich jak utrata różnorodności biologicznej i zmiany w schematach zatruć ludzi i zwierząt domowych – stwierdził Pablo Ariel Martinez z Uniwersytetu Federalnego w Sergipe, główny autor wspomnianej pracy naukowej.

W badaniu opartym na modelowaniu predykcyjnym naukowcy wykorzystali dane dotyczące rozmieszczenia z Globalnego Systemu Informacji o Różnorodności Biologicznej. Ujęto w nim analizę 209 gatunków jadowitych węży.

Modele rozmieszczenia gatunków wskazują na znaczne migracje węży

Naukowcy zaprezentowali modele rozmieszczenia gatunków jadowitych węży w cieplejszym świecie. Zaprojektowali je na obszary geograficzne o różnych warunkach klimatycznych. Uwzględniono przyszłe scenariusze klimatyczne w taki sposób, aby przewidzieć potencjalnie odpowiednie obszary dla przetrwania i reprodukcji tychże gatunków.

Do zbudowania modeli rozmieszczenia gatunków wykorzystane zostały zmienne temperatury i opadów. Dzięki temu badacze ocenili każdy obszar (stanowiący niszę ekologiczną) który dany gatunek węża może stracić bądź zyskać w cieplejszym świecie. W celu obliczenia liczby gatunków węży, które mogą przekraczać granice krajów, naukowcy wykorzystali mapy binarne. Np. gatunki z rodzin Elapidae i Viperidae mogą przemieszczać się do 300 m dziennie. To daje ponad 100 km rocznie i ponad 5000 km w ciągu 50 lat.

Fot. Montivipera xanthina. Źródło: Mike Manonas/Shutterstock

Węże, które czeka tragiczny koniec

Prognozy naukowców wykazały, że całkowite bogactwo gatunkowe badanych 209 gatunków węży w 2070 r. będzie najwyższe w Ameryce Południowej, Afryce oraz Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Wyjątkiem będzie tylko spadek gatunkowy w Amazonii i w południowej Afryce. Ale – co intrygujące i zaskakujące – nastąpi też wzrost gatunkowy jadowitych węży. Być może nawet ewolucja owych gatunków w regionach wschodnich Stanów Zjednoczonych i północnej Europy. Specjaliści prognozują też znacznie większy wzrost liczby gatunków węży w Azji Południowo-Wschodniej.

Naukowcy stwierdzili jednoznacznie w szacunkach predykcyjnych, że do 2070 r. zmiany klimatyczne mogą spowodować utratę siedlisk dla wszystkich podrodzin węży w ich regionach biogeograficznych.

Jadowite węże czeka wzrost gatunków i liczebności

Jest też druga strona medalu – część gatunków zwiększy swoją populację. Naukowcy przewidują, że nastąpi wzrost gatunków i liczebności jadowitych węży na obszarach rolniczych pewnych krajów. Konkretnie tych, w których jest niski produkt krajowy brutto. Tam też najczęściej ludzie narażają się na ukąszenia węży.

Eksperci w swojej analizie biogeograficznej ustalili, w których krajach wystąpi następujący wzrost populacji węży. Są to: Bangladesz, Nepal i Pakistan w Azji oraz Uganda i Kenia w Afryce. Tam ma pojawić się więcej gatunków. Z kolei liczba węży ma wzrosnąć w krajach takich jak: Bangladesz, Indie, Tajlandia w Azji, Uganda, Kenia, Liberia, Kamerun w Afryce, Ukraina i Litwa.

Rys. Potencjalna liczba nowych gatunków węży w każdym kraju w 2070. Źródło: Pablo Ariel Martinez et al./Shutterstock

Węże w spotkaniach z ludźmi. Konfliktowe sytuacje

Węże preferujące suche i nasłonecznione siedliska także lubią przebywać na polach uprawnych. Dlatego też rolnicy i ich zwierzęta często padają ofiarą ukąszeń niebezpiecznych gadów. Wędrówki węży w stronę siedzib ludzkich mogą powodować coraz częstsze powodzie. Jest tak dlatego, że węże – tak jak ludzie – poszukują suchych miejsc, gdy wokół pojawia się woda powodziowa. Cztery lata temu naukowcy przedstawili w niej ocenę wzrostu częstości występowania ukąszeń węży właśnie w związku z powodziami.

– Jest coraz więcej gruntów przekształcanych pod rolnictwo i hodowlę zwierząt gospodarskich, które niszczą i fragmentują naturalne siedliska, na których opierają się węże – powiedzieli dziennikowi The Guardian P. A. Martinez i współautorka Talita Ferreira Amado z Niemieckiego Centrum Integracyjnych Badań nad Różnorodnością Biologiczną. – Jednak niektóre gatunki węży, szczególnie te o znaczeniu medycznym, mogą przystosować się do terenów rolniczych, a nawet dobrze rozwijać się na niektórych polach uprawnych lub obszarach hodowli, które zapewniają źródła pożywienia, takie jak gryzonie.

Abul Faiz, ekspert medycyny tropikalnej, były współprzewodniczący grupy roboczej Światowej Organizacji Zdrowia ds. ukąszeń węży, wyjaśnił, że obszary wiejskie np. Bangladeszu, są bardziej narażone. Powodem jest sposób zarabiania pieniędzy.

– Ludzie są narażeni na ryzyko podczas pracy na polach, wokół domów i w nocy, gdy śpią na podłodze słabo zbudowanych domów. Każdego roku około 400 tys. ludzi w kraju zostaje ukąszonych przez węże. A 95 procent tych przypadków ma miejsce w społecznościach wiejskich.

Zdjęcie tytułowe: Milan Zygmunt/Shutterstock

Autor

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.