Od 2014 roku liczba używanych w Polsce „kopciuchów” spadła o około 800 tys. sztuk. Takie kotły wciąż dymią jednak w prawie 3 milionach domów. Stan energetyczny budynków jest nadal zły. Bardzo niska jest świadomość wymogów wprowadzanych przez uchwały antysmogowe. Tylko 14 procent pytanych wie, kiedy zacznie obowiązywać zakaz używania starych pieców. To najważniejsze ustalenia nowego raportu „Domy jednorodzinne w Polsce”, który przygotowały Instytut Ekonomii Środowiska i Polski Alarm Smogowy.
Raport z badań, które przeprowadzono pod koniec 2020 roku, opisuje stan budynków jednorodzinnych w Polsce, a także świadomość ich właścicieli. Opisano w nim nie tylko to, czym Polacy ogrzewają domy i w jaki sposób je ocieplają, ale też co wiedzą o uchwałach antysmogowych, programach dotacyjnych oraz to, jakie remonty planują przeprowadzić.
- W porównaniu z 2014 r. liczba tzw. „kopciuchów”, a więc pozaklasowych kotłów spadła o około 850 000. Wciąż jednak niemal 3 miliony domów jednorodzinnych ogrzewanych jest za pomocą urządzeń emitujących znaczne ilości zanieczyszczeń, które nie spełniają wymogów uchwał antysmogowych.
- Coraz mniej osób ogrzewa węglem – w porównaniu z 2014 r. odsetek takich gospodarstw domowych spadł z 69% do 51%. Wzrosła liczba gospodarstw domowych ogrzewanych gazem, z 14% do 24%.
- Ponad połowa Polaków (55%) jest nieświadoma istnienia zakazu użytkowania starych kotłów, a jedynie 14% jest w stanie podać termin wejścia w życie takiego zakazu.
Struktura źródeł grzewczych
Główne źródło grzewcze w postaci kotła węglowego deklaruje 51% badanych właścicieli budynków jednorodzinnych. W 2014 roku analogiczny odsetek wyniósł 69%, należy więc odnotować znaczny spadek udziału tego typu urządzeń w strukturze głównych źródeł ciepła. To daje nadzieję na powolną modernizację tego sektora budownictwa.
Źródła ciepła wykorzystywane w polskich domach w ujęciu ilościowym pokazuje poniższa tabela. Widać w niej także spadek liczby kotłów zasypowych. W porównaniu z poprzednim badaniem – i to pomimo zwiększenia się liczby domów – ubyło około 850 tysięcy takich urządzeń.
Jednocześnie na obszarach wiejskich udział kotłów węglowych nadal przekracza 60%, a sumarycznie źródła wykorzystujące paliwa stałe (węgiel i biomasa) stanowią niemal 84% struktury. Warto też zwrócić uwagę, że kiedy na wyniki spojrzeć przez pryzmat wieku budynków, to dopiero wśród budynków wzniesionych po 2000 roku udział źródeł wykorzystujących paliwa stałe spada poniżej 50%. Widać to na poniższym wykresie.
Domy jednorodzinne w Polsce. Charakterystyka kotłów na paliwa stałe
Wśród kotłów węglowych i na biomasę nadal zdecydowaną większość stanowią kotły zasypowe z ręcznym załadunkiem. Ich udział sięga 75%. Należy jednak odnotować, że struktura ta ulega stopniowym przeobrażeniom na korzyść kotłów automatycznych. W wynikach badań z 2014 roku ich udział kształtował się bowiem na poziomie zaledwie 12%, aby w 2017 roku wzrosnąć do 18% i w 2020 roku osiągnąć niemal 25%. Średni wiek zasypowego kotła na węgiel to prawie 10 lat.
Co ważne – aż 54 proc. kotłów w polskich domach to urządzenia kwalifikujące się do wymiany ze względu na zbyt wysokie emisje zanieczyszczeń i niespełnianie wymogów uchwał antysmogowych. Najwięcej jest ich w domach starszych i znajdujących się na terenach wiejskich.
Plany w zakresie modernizacji źródeł na paliwa stałe
Plany w zakresie modernizacji źródeł w segmencie docelowym, czyli wśród właścicieli budynków ogrzewanych źródłami na paliwa stałe, niespełniających wymagań uchwał antysmogowych, stanowią kluczowy prognostyk w zakresie modernizacji sektora budynków jednorodzinnych w obszarze jakości i emisyjności źródeł grzewczych. Spośród wyników najsilniej wybrzmiewa fakt, że niemal połowa badanych z analizowanego segmentu nie posiada żadnych planów w tym względzie. Wśród osób, które dokonały już wyboru źródła, a więc ich zamierzenia są już w pewnym stopniu skonkretyzowane, najczęściej planuje się konwersję na paliwo gazowe. Niespełna 9% badanych z grupy docelowej podjęło decyzję o wymianie dotychczasowego źródła na nowoczesny kocioł węglowy (w zdecydowanej większości badani z tej grupy wskazują, że będą to kotły automatyczne). Zbliżona liczba badanych wybrała kotły na pellet. 5% badanych deklaruje chęć wykorzystania pomp ciepła, a 3% zamierza instalować ogrzewanie elektryczne, jednak z reguły bazować ma ono na energii pochodzącej z planowanej instalacji fotowoltaicznej.
Nieco ponad połowa badanych planujących realizację modernizacji źródła liczy na pozyskanie dotacji. Co dziesiąta osoba z tej grupy wskazuje, że posiłkować się będzie pożyczką lub kredytem. Ciekawe jest to, że wymiana źródła ciepła plasuje się na pierwszym miejscu wśród najpilniejszych potrzeb inwestycyjnych właścicieli budynków należących do segmentu docelowego.
Domy jednorodzinne w Polsce. Izolacja termiczna
Obok źródła ciepła to izolacja termiczna przegród decyduje o stopniu efektywności energetycznej budynku. Wyniki badań wskazują, że co trzeci budynek jednorodzinny nie posiada w ogóle warstwy izolacyjnej ścian zewnętrznych. Zdecydowanie częściej brak izolacji termicznej ścian charakteryzuje budynki zlokalizowane na terenach wiejskich. W miastach izolacji nie posiada co czwarty budynek jednorodzinny. Wśród budynków ocieplonych największą grupę stanowią budynki z warstwą izolacji w zakresie 9–10 cm. 23% budynków jest ocieplonych materiałem termoizolacyjnym o grubości przekraczającej 10 cm. Jednak wciąż spora część budynków posiada izolację, której warstwa nie przekracza 8 cm. Wraz z budynkami nieocieplonymi ich udział przekracza znacznie 40%. Średnia grubość warstwy izolacyjnej wśród budynków ocieplonych to 11,6 cm. To więcej niż w 2014 roku, kiedy wartość ta wynosiła 9 cm.
59% właścicieli budynków nieocieplonych deklaruje chęć realizacji inwestycji w zakresie termomodernizacji budynku na najbliższe lata. Nieco ponad 40% badanych planujących realizację ocieplenia ścian liczy na pozyskanie dotacji. 16% osób z tej grupy wskazuje, że posiłkować się będzie pożyczką lub kredytem. Średni oczekiwany koszt inwestycji ociepleniowej to 24 tys. zł.
Znajomość uchwał antysmogowych
Uchwały antysmogowe to w przypadku większości regionów stosunkowo nowe akty prawne. Obowiązują niemal w całej Polsce z wyjątkiem dwóch województw: podlaskiego i warmińsko-mazurskiego. Uchwały wprowadzają zakaz użytkowania pozaklasowych kotłów na paliwa stałe, określając okres przejściowy na dostosowanie się do tej regulacji. W zależności od województwa okres ten mija w 2021–2024 roku, a dla kotłów klasy 3 i 4 w 2027 – 2028 roku.
Z badania wynika jednak, że zaledwie 45% z nich jest świadomych faktu obowiązywania uchwały na terenie ich województwa. Do tego sama świadomość faktu obowiązywania uchwały nie jest równoznaczna z wiedzą na temat jej konkretnych zapisów. Zaledwie 16% badanych spontanicznie wskazuje wśród głównych zapisów uchwały na konieczność wymiany kotłów. 6% wymienia zakaz używania węgla niskiej jakości, a 5% respondentów twierdzi, że uchwała w ich województwie wprowadza całkowity zakaz wykorzystania paliw stałych. Pozostali bądź to nie mają świadomości istnienia uchwał, bądź nie są w stanie spontanicznie wskazać czego konkretnie mogą one dotyczyć.
O faktycznym stanie wiedzy na temat zapisów uchwał antysmogowych świadczy poziom znajomości zapisanego w nich terminu wymiany kotłów. W tej kwestii wyniki badań nie pozostawiają wątpliwości, że poziom znajomości uchwał antysmogowych jest bardzo niski. Zaledwie 14% badanych z tych województw, w których obowiązują uchwały jest w stanie podać poprawną datę stanowiącą ostateczny termin wymiany kotłów (do poprawnych odpowiedzi zaliczone też zostały daty wcześniejsze niż ostateczny termin zapisany w uchwale).
Trzeba wspomnieć, że większość badanych stoi na stanowisku, że w nowych budynkach nie powinno się instalować kotłów węglowych.
Znajomość programów wsparcia
Co czwarty badany właściciel budynku jednorodzinnego nie słyszał o dostępności programów wsparcia służących wymianie źródeł grzewczych i innym inwestycjom termomodernizacyjnym. Niemal połowa badanych wskazuje, że wie, iż tego typu programy są dostępne, jednak nie zna ich nazw i z reguły nie orientuje się w szczegółach. Największy deficyt wiedzy odnotować można wśród starszych badanych. Wśród programów wsparcia w sposób spontaniczny najczęściej wymieniany jest rządowy program „Czyste Powietrze”. Jednocześnie w spontanicznej świadomości badanych pozycja ulgi termomodernizacyjnej wśród instrumentów wsparcia inwestycji termomodernizacyjnych przeznaczonych dla właścicieli budynków jednorodzinnych jest bardzo niska. W kontekście dostępnych instrumentów spontanicznie wskazuje na nią zaledwie 0,8% respondentów.
37% badanych deklaruje chęć skorzystania w przyszłości z programów wsparcia. Niemal połowa badanych postrzega „Czyste Powietrze” jako program atrakcyjny dla właścicieli budynków jednorodzinnych. Tylko co piąty respondent prezentuje przeciwne stanowisko. Z drugiej strony niemal połowa respondentów uważa, że uczestnictwo w programie i pozyskanie dofinansowania wymagałoby od nich sporego wysiłku. Zaledwie co czwarty badany wyraża odmienny pogląd.
Pełny raport można pobrać TUTAJ (format PDF).
Metodologia
Badania zrealizowane zostały przez CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej w listopadzie 2020 r. Badania zrealizowano techniką wywiadów telefonicznych CATI, wykonywanych przez przeszkolonych ankieterów z pracowni CATI zlokalizowanej w siedzibie Instytutu CEM w Krakowie. Do badań wykorzystano standaryzowany kwestionariusz wywiadu składający się w większości z pytań zamkniętych. Średnia długość wywiadu wyniosła ok. 15 minut. Badania wykonano na losowej próbie 1010 właścicieli budynków jednorodzinnych w całej Polsce. W trakcie realizacji badania kontrolowano dobór próby ze względu na strukturę lokalizacji budynków na obszarach wiejskich i miejskich. W badaniu wzięły udział osoby posiadające w gospodarstwie domowym wpływ na decyzje dotyczące inwestycji związanych ze stanem technicznym budynku. Zrealizowana próba o liczebności 1010 wywiadów, przy założonym poziomie 95% ufności, skutkuje błędem oszacowania w przedziale +/-3%.
