Udostępnij

„Dla przyszłych pokoleń biała zima będzie jak wyczekany cukierek”

28.01.2020

Do deszczowych zim możemy się powoli przyzwyczajać. Coraz rzadziej pada śnieg, a prognozy pokazują, że w następnych tygodniach nadal będzie ciepło i szaro. Skutek? Większe ryzyko suszy rolniczej, wysychające rzeki i studnie. – Deszcz w zimie nie jest przyrodzie tak bardzo potrzebny. Śnieg za to jest naturalnym zbiornikiem wodnym  powierzchniowym, który trzyma wodę w pokrywie i stopniowo oddaje do gruntu, topniejąc – tłumaczy ekolog dr Sebastian Szklarek.

Czym jest zimowa susza?

Brzmi absurdalnie, prawda? A samo zjawisko już tak abstrakcyjne nie jest. Generalnie, jak mówimy o suszy, to rozróżniamy jej cztery typy – atmosferyczna, rolnicza, hydrologiczna, hydrogeologiczna. Właśnie doświadczamy tej pierwszej, która po prostu polega na braku opadów. A nawet jeśli są, to niewielkie. Co więcej, obserwujemy anomalię – zamiast opadów śniegu mamy deszcz.

No właśnie, mamy deszcz. On nie wystarczy do nawodnienia gleby? Potrzebujemy koniecznie śniegu?

W tej chwili  przyrodzie za dużo deszczu nie potrzeba. On jest kluczowy wtedy, kiedy rośliny się rozwijają. Na razie dzień jest za krótki, a temperatury za niskie, żeby cokolwiek się rozwijało – chociaż pojawiają się w Internecie zdjęcia kwitnących kwiatów, ale to są wyjątki. Deszcz w zimie nie jest przyrodzie tak bardzo potrzebny. Śnieg za to jest naturalnym zbiornikiem wodnym  powierzchniowym, który trzyma wodę w pokrywie i stopniowo oddaje do gruntu, topniejąc. Jeśli w zimie pada deszcz, mniej wody wsiąka, a więcej spływa rzekami do Bałtyku.

Ta zima jest wyjątkowa, jeśli chodzi o suszę?

W przeszłości zdarzały się już bezśnieżne zimy. Ale jest ich coraz więcej. Ostatnia zima, kiedy śnieg utrzymał się przez dłuższy okres, była bodajże w 2013 roku. Od tego czasu jest cieplej i sucho. Jeśli pada śnieg, to coraz później. Pamięta pani ostatnie białe Boże Narodzenie? Ja nawet nie wiem, kiedy to było. To są wyraźnie zauważalne zmiany, które będą się nasilać w przyszłości w wyniku antropogenicznych zmian klimatu.  IPCC wydało kilka lat temu raport, według którego Polska jest w strefie, gdzie opady śniegu przejdą w deszcz. I to już się dzieje, już to widać.

Co się stanie, jeśli do końca zimy nie spadnie śnieg?

To będzie miało wpływ na kolejne etapy rozwoju suszy. Przy rolniczej jest może jeszcze za wcześnie, żeby cokolwiek prognozować – bo wystarczy, że w okresie rozwoju roślin spadnie dużo deszczu i to da im wodę do życia. Gorzej z suszą hydrologiczną, czyli tym, co widzimy na rzekach i hydrogeologiczną, czyli poziomem wód podziemnych. Przez brak pokrywy śnieżnej te straty, które zbudowały się przez ostatnie lata suszy letniej, nie zostaną odbudowane.

Rzeki wyschną?

Niektóre mogą.

Które na przykład?

Czytałem ostatnio, że Narew wysycha, właśnie dlatego, że nie ma żadnego zasilania. W Warszawie poziom wody na Wiśle też się nie odbudował. Niedaleko Łodzi jest  zbiornik Sulejowski, którego zdjęcia obiegły niedawno Polskę, bo niemal całkowicie wysechł. Więcej wody z niego odpływa niż dopływa. Do tej pory się nie uzupełnił, do przeciętnego poziomu brakuje ponad metra. Jeśli powtórzy się takie lato, jak w ubiegłym roku, to te rekordy na rzekach będą jeszcze bardziej niekorzystne.

Informowały o tym ostatnio Wody Polskie. Ostrzegały też, że wilgotność gleby wynosi mniej niż 40 procent. Co to oznacza?

Że jeśli nie spadnie deszcz w okresie, kiedy rośliny będą się rozwijać, to nie będą mogły zdrowo rosnąć. Nie mają już żadnego zasobu w glebie. Miałyby go, gdyby spadł śnieg. Gleba jest wciąż sucha po zeszłym lecie, jej wilgotność nie miała się jak i kiedy odbudować. A sucha gleba nie ma zdolności retencyjnych, więc nawet po deszczu woda po niej spłynie, a nie wsiąknie. Szczególnie, że tendencje są takie, że przez miesiąc jest sucho, a potem przez dwa dni pada ulewny deszcz. Rośliny nie są w stanie wychwycić tej wody, która spadnie w tak krótkim czasie.

Jeśli mówimy o skutkach suszy, nie sposób nie wspomnieć o sytuacji z ubiegłego roku ze Skierniewic. W pewnym momencie wyschły krany. To się może powtórzyć?

W Skierniewicach zbiegło kilka czynników, w tym awaria jednego z ujęć. Poza tym ludzie masowo podlewali trawniki wodą wodociągową.  Pompy w Skierniewicach nie były w stanie dostarczyć takiej ilości, żeby zaspokoić potrzeby mieszkańców i żeby nawodnić wszystkie ogródki.  Ale rzeczywiście taki scenariusz jest możliwy w całej Polsce. W ubiegłym roku kilkaset gmin apelowało do mieszkańców o racjonalne i oszczędne korzystanie z wody wodociągowej.  Można się spodziewać, że jeśli lato będzie suche, Polacy znowu sięgną po wodę pitną, żeby podlać nią trawniki. I że wtedy jej zabraknie.

Najlepszym rozwiązaniem jest zbieranie deszczówki?

Musimy w ogóle zmienić podejście do wody. Obecnie pitną wodą podlewamy grządki i spuszczamy ją w toalecie. To się musi przestawić. Bardzo ważne są działania oddolne – czyli na przykład zbieranie deszczówki. Trzeba też sobie uzmysłowić, że nigdy nie będziemy mieć angielskich zielonych trawników. Może warto więc sadzić inne rośliny, które nie potrzebują tyle wody? Ważna jest też zmiana w wykorzystaniu tak zwanych szarych ścieków, czyli wody z umywalki i prysznica, która po mechanicznym odczyszczeniu może służyć do spłukiwania toalet czy nawadniania ogródków. Ważne są też działania na szczeblu samorządowym i rządowym, które przyspieszą i ułatwią te zmiany.

Przy dyskusjach o suszy zawsze pojawia się argument, że w Polsce brakuje małej retencji. Jak ten system powinien wyglądać?

Z retencją są dwa duże problemy – jeden taki, że do tej pory cała gospodarka wodna po powodziach w 1997 i 2010 była nastawiona na oprowadzanie wody, żeby ograniczyć ryzyko kolejnych kataklizmów. Ale wtedy o suszy jeszcze nikt nie myślał, bo jej nie było. I teraz mamy kanały odprowadzające wodę, a nie potrafimy jej zatrzymać. Drugim problemem są dopłaty dla rolników, które były zależne od powierzchni upraw.  Jeśli ktoś miał obszar podmokły, jakieś oczko wodne, zadrzewienia, strumyk, to się tego pozbywał, żeby zwiększyć powierzchnię swojego pola. Jak wody zaczęło brakować, okazało się, że rolnicy mają problem. Teraz trzeba do tych oczek i zadrzewień wrócić, żeby lokalnie podnosić poziom wody i mieć czym podlewać uprawy w okresie suszy. W Polsce cały system melioracji powinien być przebudowany na odwadniająco-nawadniający, aby mógł być wykorzystywany w różny sposób od warunków atmosferycznych.

Myśli pan, że za 20 lat kolejnym pokoleniom będziemy musieli opowiadać, czym jest śnieg?

Mam nadzieję, że nie. Przez antropogeniczne zmiany klimatu ekosystem jest tak rozchwiany, że zmiany zachodzą bardzo gwałtownie. Nie ma stanów pośrednich.  Albo nie ma śniegu w ogóle, ale jak spadnie, to będzie go bardzo dużo. Taka zimna może trafić się w ciągu tych 20 lat dwa, może trzy razy. A pozostałe zimy będą deszczowe, szare, z szybko topniejącym śniegiem. W zeszłym roku w Stanach Zjednoczonych zimny front dotarł aż nad Zatokę Meksykańską, zmroziło ich tam porządnie. U nas w tym czasie było ciepło, a język zimnego powietrza przyszedł w maju, więc nie odczuliśmy go mocno. Taki jęzor może nam się trafić którejś zimy. Trudno to przewidzieć. Pewne jest jedno – przyszłe pokolenia biała zima będzie cieszyć jak na ulubiony i wyczekany cukierek.

Dr Sebastian Szklarek – autor bloga Świat Wody. Ekolog z doktoratem z ochrony środowiska w zakresie ochrony wód, specjalność ekohydrologia. Od 2010 roku zaangażowany w badania nad oceną jakości wód powierzchniowych i gruntowych.

Zdjęcie: KawaiiS/Shutterstock

Autor

Katarzyna Kojzar

Pisze o klimacie, środowisku, a czasami – dla odmiany – o kulturze. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Szkoły Reportażu. Jej teksty ukazują się też m.in. w OKO.press i Wirtualnej Polsce.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.