Rządowy program „Czyste Powietrze” zakładał likwidację 3 milionów pozaklasowych kopciuchów w 10 lat. Na jego półmetku wymieniono tylko 500 tys. urządzeń, a z początkiem 2024 r. program zanotował problemy z płynnością. Co zrobić, aby uniknąć takiej sytuacji w przyszłości? Organizacje społeczne i eksperci apelują o dodatkowe 5 miliardów na wymianę bezklasowych pieców. I pokazują skąd je wziąć.
Mimo powolnego tempa wymiany najbardziej trujących kopciuchów, pozytywne efekty programu Czyste Powietrze są widoczne już dziś. Dane Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), wskazują na stopniową poprawę jakości powietrza i zmniejszenie zużycia energii. To daje 3,3 mln ton CO2 mniej w atmosferze oraz spadek zużycia węgla o kilka milionów ton. Głównie importowanego węgla grubego, do niedawna pochodzącego z Rosji – wyliczaja Instrat i Instytut Ekonomii Środowiska (IEŚ), autorzy apelu.
Do dziś w programie złożono ponad 800 tys. wniosków o dotacje na łączną kwotę 25 mld złotych. Jednak wraz z początkiem roku program zanotował problemy z płynnością, co naruszyło zaufanie obywateli do tej formy wsparcia.
– Główną przyczyną problemów z płynnością był brak zabezpieczenia źródeł finansowania na kolejne lata. Działania nowego kierownictwa Ministerstwa Klimatu pozwoliły na tymczasowe zażegnanie kryzysu finansowania programu. Jednak w obecnie przedstawianych planach KPO nie przewidziano zwiększenia środków na program Czyste Powietrze. To duży błąd, niebezpiecznie podobny do tego popełnionego przez poprzedników – podkreśla Michał Hetmański, prezes Instratu.
KPO uratuje płynność programu Czyste Powietrze?
W podobnym tonie wypowiada się Andrzej Guła, jeden z liderów Polskiego Alarmu Smogowego. – Przez ostatnie lata program Czyste Powietrze działał bez planów i zabezpieczenia finansowania w dłuższym okresie. Pamiętajmy, że jest to jeden z największych polskich programów pomocy publicznej – wskazuje Guła.
Przedstawiciel PAS-u zapytany przez SmogLab przekonuje, że „Czyste Powietrze nie może polegać tylko na dwóch źródłach finansowania”. – Dziś to Krajowy Program Odbudowy i Fundusz Spójności. To po prostu nie wystarczy. Trzeba zabezpieczyć inne źródła finansowania. My wskazujemy tu m.in. Fundusz Modernizacyjny, Społeczny Fundusz Klimatyczny, czy przychody z ETS – wylicza Andrzej Guła.
Organizacje eksperckie apelują o konkretną kwotę, która miałaby dodatkowo zasilić Czyste Powietrze i uspokoić sytuację wokół programu. Paradoksalnie opóźnienia w pozyskiwaniu pieniędzy z KPO, za które odpowiada poprzedni rząd Prawa i Sprawiedliwości, mogą tu być pomocne. Dlaczego?
– Pieniądze z KPO trzeba wydać do 2026 r. Jest ryzyko, że te środki nie zostaną wykorzystane. Program Czyste Powietrze bardzo tych środków potrzebuje, aby uniknąć kolejnych kryzysów. Dlatego apelujemy, aby z KPO przeznaczyć dodatkowe 5 miliardów złotych – mówi nam Guła.
Do tej pory z KPO zabudżetowano ok. 3 miliardy euro, czyli ok. 13 mld złotych do 2026. Instrat i PAS apelują o dodatkowe 5 miliardów złotych. – Jeżeli teraz tego nie zrobimy, to przed nami kolejny kryzys finansowy w Czystym Powietrzu – słyszymy.
Policzyli jak wyprowadzić finansowanie Czystego Powietrza na prostą
Instrat oraz Instytut Ekonomii Środowiska (IEŚ) opracowały scenariusz rozwoju programu na lata 2024-2027. Autorzy zastrzegają, że jest to jedynie scenariusz bazowy, który zakłada realizację podstawowych celów programu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby cele realizować jeszcze szybciej.
Według modelu, który przygotowały organizacje, średnia tygodniowa liczba wypłat z programu wzrośnie z obecnych 3 tys. do 5 tys. w roku 2027.
- Wzrośnie także średnia wartość dotacji – z dzisiejszych 22 tys. zł do prawie 40 tys. w 2027 r.
Sumarycznie da to dużo większe zapotrzebowanie na środki w skali roku. W 2023 r. było to 3,5 mld złotych. Prognoza przygotowana przez Instrat i IEŚ pokazuje, że w 2027 r. potrzebnych będzie aż 10 mld złotych na obsługę dotacji.
– Rozwój „Czystego Powietrza”, zgodnie z przedstawionym przez IEŚ i Instrat scenariuszem bazowym, będzie wymagał nie tylko maksymalnego wykorzystania obecnych środków, ale i pozyskanie nowych – przekonują autorzy.
Szansę na takie środki widzą także w dochodach ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2 (EU ETS), w Funduszu Modernizacyjnym, Społecznym Funduszu Klimatycznym oraz zielonych obligacjach dedykowanym programowi Czyste Powietrze.
Program Czyste Powietrze – główne zasady
Czyste powietrze jest przeznaczone dla właścicieli i współwłaścicieli jednorodzinnych domów mieszkalnych lub lokali mieszkalnych wydzielonych w budynkach jednorodzinnych posiadających wyodrębnioną księgę wieczystą.
Na dofinansowanie termomodernizacji budynku oraz wymianę kopciucha można otrzymać nawet 136 tys. bezzwrotnej dotacji. Wysokość dofinansowania jest zależna od średniej wysokości zarobków w przeliczeniu na domownika.
Wniosek można złożyć przez internet lub tradycyjnie w odpowiednim urzędzie. Więcej informacji dostępnych jest na oficjalnej stronie programu w tym miejscu.
SmogLab zapytał Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Ministerstwo Klimatu i Środowiska o dodatkowe środki na program Czyste Powietrze. Na odpowiedź czekamy.
–
Zdjęcie tytułowe: shutterstock/krys.pl
