Marcin Popkiewicz i Ludomir Duda przesłali do redakcji antysmogowy manifest, w którym opisują, jakie metody ich zdaniem pozwolą najskuteczniej pokonać smog.
Już dziś możemy powiedzieć, że nie jest to ostatni tekst w tej dyskusji. Zapraszamy do niej. Chętni do zabrania głosu, polemiki, wyrażenia poparcia lub przedstawienia własnych pomysłów, mogą kontaktować się z nami pod adresem redakcja@smoglab.pl.
Jedynym sposobem na całkowitą likwidację niskiej emisji jest elektryfikacja ogrzewania i transportu
Źródła zdrowotnych kosztów smogu
Negatywne skutki zdrowotne oddychania zanieczyszczonym powietrzem są proporcjonalne do czasu ekspozycji i stężenia toksyn w powietrzu. Zatem walka z nimi powinna być toczona na dwu frontach. Pierwszy to obniżanie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu. Drugi to zmniejszanie czasu ekspozycji ludzi na smog.
Przyczyny toksycznych emisji
Pierwotną przyczyną emisji zanieczyszczeń do powietrza jest spalanie paliw stałych w budynkach. To zaś ma dwie przyczyny.
Pierwsza wynika z historii. Do lat 80. ubiegłego wieku był to jedyny sposób na ogrzewanie budynków, znajdujących się poza zasięgiem sieci ciepłowniczej.
Drugą przyczyną jest niski standard energetyczny budynków, który zmusza użytkowników do korzystania z najtańszych źródeł energii, którymi są paliwa stałe, często bardzo niskiej jakości.
Polityka antysmogowa
Realizacja aktualnej Polityki Antysmogowej Państwa i Samorządów generuje: wysokie nakłady na wymianę kotłów, wysokie koszty eksploatacji budynków wynikające z wzrostu kosztów wysokiej jakości paliw i wysokie koszty dopłat do energii. Stanowi to najpoważniejszą barierę na drodze likwidacji smogu.
Proponujemy modyfikację tej Polityki w kierunku wdrożenia wysoce opłacalnych inwestycji podnoszących efektywność energetyczną. Taka polityka prowadzi równocześnie do: obniżenia do zera emisji modernizowanych budynków, obniżenia kosztów eksploatacji, redukcji emisji CO2, podniesienia jakości usług publicznych, wzrostu funduszy swobodnych decyzji gospodarstw domowych i likwidacji ubóstwa energetycznego.
Głęboka Termomodernizacja (GT)
Jak pokazują dziesiątki przykładów, cząstkowe działania termomodernizacyjne są nieefektywne ekonomicznie, a bywa, że nawet przeciwskuteczne. Jedynym efektywnym działaniem poprawiającym efektywność energetyczną budynków jest przeprowadzenie Głębokiej Termomodernizacji, polegającej na modernizacji wszystkich jego elementów i systemów mających wpływ na zużycie energii.
Niezależnie od tego, czy budynek zużywa 1000 czy 200 kWh/m2/rok ciepła, nakłady na GT są praktycznie takie same. Także standard energetyczny budynku po GT jest w każdym przypadku zbliżony i wynosi <40 kWh/m2/rok, przy zerowym poziomie emisji. Jak z tego wynika, o opłacalności inwestycji i wewnętrznej stopie zwrotu nakładów decyduje przede wszystkim energochłonność budynku przed GT. Równocześnie budynki o najniższym standardzie energetycznym cechują się najwyższymi wskaźnikami emisjami zanieczyszczeń do atmosfery. Tym sposobem GT najbardziej energożernych budynków zapewnia największy efekt ekologiczny i najwyższą stopę zwrotu z inwestycji.
Głęboka Termomodernizacja skutecznym narzędziem likwidacji smogu
Radykalne obniżenie szkodliwych emisji do powierza jest możliwe jedynie na drodze GT budynków mieszkalnych. Skala zapotrzebowania na GT jest tak duża, że ze względów ekonomicznych oraz logistycznych inwestycje muszą być rozłożone w czasie. Racjonalna polityka wspierania takich inwestycji powinna polegać na intensywnej stymulacji rozwoju rynku termomodernizacji, poprzez działanie w sferze nauki, edukacji (szkolenia zawodowe), wspieraniu innowacji i wdrożeń pilotażowych oraz ułatwianiu dostępu do kapitału wykonawców oraz wytwórców urządzeń i materiałów. Towarzyszyć tym działaniom powinna polityka stymulowania popytu poprzez nakłady na GT w budynkach użyteczności publicznej, a w pierwszej kolejności w budynkach oświatowych. Fundamentalne znaczenie mają też towarzyszące tym inwestycjom kampanie informacyjne i edukacyjne, podnoszące świadomość energetyczną i ekologiczną Polaków.
Według ostrożnych szacunków na GT w budynkach jednorodzinnych opalanych paliwami stałymi w najbardziej zanieczyszczonych miejscowościach potrzeba ok. 55 mld zł, w budynkach wielorodzinnych opalanych paliwami stałymi ok. 25 mld zł, a w budynkach oświaty (bez względu na źródło ciepła) ok. 20 mld zł. Oznacza to, że na likwidację smogu w ciągu 5 lat potrzebujemy 20 mld zł/rok, przy czym w odróżnienu od obecnych działań antysmogowych, nie są to koszty, lecz wysoce opłacalne inwestycje! Oprócz znaczącej redukcji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza inwestycje te radykalnie obniżaja koszty utrzymania budynków, dają też liczne korzyści dodatkowe – poczynając od likwidacji ubóstwa energetycznego, przez redukcję importu paliw i spadek emisji gazów cieplarnianych, po znaczący spadek kosztów zdrowotnych smogu, szacowanych na ponad 100 mld zł rocznie.
Bariery wdrażania GT
Pierwszą i najważniejszą barierą jest niski poziom świadomości energetycznej i ekologicznej zarówno użytkowników budynków, jak i władz wszystkich szczebli.
Drugą jest niedostępność kapitału, w szczególności wszędzie tam. gdzie efektywność GT jest najwyższa – czyli w najbardziej zaniedbanych budynkach.
Trzecią jest niski stopień rozwoju rynku usług, urządzeń i materiałów niezbędnych dla GT.
Strategia niwelowania barier GT – Świadomość
Kształtowanie świadomości energetycznej i ekologicznej wymaga woli politycznej, czasu i nakładów finansowych. Są one najbardziej efektywną ekonomicznie inwestycją dla zmniejszenia energochłonności gospodarki komunalnej. W sferze publicznej najefektywniejszym działaniem jest wdrażanie Normy PN EN ISO 50001 Zarządzanie energią oraz promocja GT poprzez modelowe inwestycje i promowanie dobrych praktyk.
W sferze prywatnej najefektywniejszym narzędziem są programy edukacyjne i oddziaływanie przez przykład GT budynków publicznych, a przede wszystkim placówek oświatowych. Niezwykle ważnym działaniem jest wsparcie modelowych inwestycji w najbardziej zaniedbanych budynkach jedno- i wielorodzinnych oraz promocja zeroenergetycznego budownictwa mieszkaniowego.
Strategia niwelowania barier GT – Kapitał
Najpoważnieszą barierą w realizacji GT jest fakt, że tam, gdzie inwestycje charakteryzują się najszybszym czasem zwrotu nakładów, a więc w najbardziej zaniedbanych budynkach o najniższym standardzie energetycznym, tam praktycznie nie jest dostępny kapitał. Jedynym wyjściem z tej sytuacji jest utworzenie funduszu, który oddzielałby nisko lub nieoprocentowanych kredytów na takie inwestycje, spłacanych z oszczędności. Z perspektywy budżetu dotacja do oprocentowania jest dla Budżetu Państwa niezwykle dochodową inwestycją, ze względu na towarzyszący programowi wzrost aktywności gospodarczej i związane z nim zwiększone wpływy z VAT, PIT i CIT oraz zmniejszenie bezrobocia, a tekże obniżenie kosztów zdrowotnych i środowiskowych. Warunkiem popytu na takie kredyty ze strony samorządów jest wyłączenie ich z limitu zadłużenia.
Strategia niwelowania barier GT – Rynek
Istnieje wiele metod stymulowania przez Państwo rozwoju rynku GT. Najważniejszym instrumentem w tym przypadku są inwestycje publiczne. W samej oświacie GT najbardziej zaniedbanych budynków oraz modernizacja systemów wentylacyjnych w pozostałych budynkach wymaga inwestycji na poziomie 20 mld zł. Choć jest to duża kwota, to róznowcześnie jest to inwestycja o rewelacyjnej stopie zwrotu IRR>16%. Brak tych inwestycji jest z jednej strony jaskrawą niegospodarnością, z drugiej zaś fatalnie wpływa na zdrowie uczniów, wdychających zanieczyszczone powietrze w klasach, co prowadzi do obniżenia skuteczności procesu dydaktycznego. Kolejnymi instrumentami w rękach Państwa jest stymulowanie rozwoju badań nad technologiami, urządzeniami i usługami dla rynku efektywności energetycznej oraz wspieranie wdrożeń i innowacji na tym rynku.
Zmniejszenie czasu ekspozycji na smog – mieszkania
Współcześnie ponad 80% czasu spędzamy w pomieszczeniach. Zatem zanim doprowadzimy powietrze atmosferyczne w Polsce do zalecanej jakości (co nawet przy skutecznie prowadzonym w/w programie potrwa 10-20 lat), niezwykle istotne jest jak najszybsze obniżenie stężenia szkodliwych substancji w powietrzu wewnątrz budynków. Można to osiągnąć poprzez modernizację systemów wentylacyjnych.
Obecnie powietrze zewnętrzne dostaje się do pomieszczeń mieszkalnych za pośrednictwem nieszczelności w oknach i drzwiach lub poprzez nawiewniki powietrza. W szkołach przewietrzanie odbywa się przez nieszczelności w oknach, a przede wszystkim przez ich otwieranie.
Radykalna poprawa jakości powietrza w mieszkaniach możliwa jest poprzez zastosowanie filtrów powietrza w nawiewnikach (gdy te są zainstalowane) lub poprzez uszczelnienie okien i montaż nawiewników z filtrami (gdy ich obecnie nie ma). Instalacja nawiewników z filtrami tam, gdzie nawiewniki są już zainstalowane nie powinna być droższa niż 10 zł/m2pum i <20 zł/m2pum tam, gdzie ich obecnie nie ma. Rozwiązanie takie jest znacznie tańsze i skuteczniejsze od instalowania oczyszczaczy powietrza, które dodatkowo zwiększają zapotrzebowanie na energię.
Zmniejszenie czasu ekspozycji na smog – budynki użyteczności publicznej
Zupełnie inaczej wygląda sprawa poprawy jakości powietrza w budynkach użyteczności publicznej, w szczególności w budynkach oświatowych. Jedynym skutecznym sposobem zapewnienia wysokiej jakości powietrza w pomieszczeniach jest tu instalacja wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciepła, wyposażonej w odpowiedniej klasy filtry. Inwestycje takie, poza korzyścią w postaci wolnego od zanieczyszczeń powietrza, znacznie podnoszą standard energetyczny obiektów i obniżają tym samym koszty eksploatacji. Ponadto, co najważniejsze ze społecznego punktu widzenia, inwestycje te podnoszą w znacznym stopniu jakość usług publicznych poprzez podniesienie sprawności intelektualnej przebywających w budynkach uczniów i nauczycieli, dzięki zapewnieniu odpowiednio niskiego stężenia CO2 w powietrzu.
Dr Ludomir Duda – termodynamik, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Autor kilkunastu patentów. Pionier ekologicznego budownictwa i rolnictwa, popularyzator idei budownictwa energooszczędnego.
Marcin Popkiewicz – analityk megatrendów, ekspert i dziennikarz zajmujący się powiązaniami w obszarach gospodarka-energia-zasoby-środowisko. Autor bestsellerów Świat na rozdrożu i Rewolucja energetyczna. Ale po co?. Redaktor portali ziemianarozdrozu.pl i naukaoklimacie.pl.
Fot. Chochołów/Smogowa Mapa Polski.
