Tegoroczne lato upływa nie tylko pod znakiem upałów, ale również komarów. Inwazja tych owadów to efekt majowych powodzi. Zmiany klimatyczne, których następstwem są m.in. długotrwałe, gwałtowne ulewy, sprzyjają namnażaniu się insektów. Zwiększają też prawdopodobieństwo pojawienia się chorób tropikalnych pod naszą szerokością geograficzną.
Komar to nie tylko irytujący insekt, który po bliższym kontakcie pozostawia nam „pamiątkę” w postaci swędzącego bąbla na skórze. To przede wszystkim największy zabójca wśród zwierząt. Szacuje się, że komary odpowiadają za ponad 720 tys. ludzkich zgonów rocznie, co stanowi 17 proc. łącznej liczby ofiar chorób zakaźnych. To zdecydowanie więcej niż jadowite węże, którym przypisuje się 50 tys. ofiar w skali roku, a nawet ludzie, którzy rocznie zabijają 475 tys. przedstawicieli swojego gatunku
„Narzędziem zbrodni” w przypadku komarów są choroby, a ściślej pasożyty lub wirusy przenoszone przez te insekty. Owady aplikują nam je w ślinie, którą wprowadzają do naszego organizmu, ssąc krew. Na szczęście pod naszą szerokością geograficzną moskity nie są na szczególnie niebezpieczne. Chyba że zadrapiemy miejsce ukąszenia i doprowadzimy do powstania zakażenia. Jednak z takimi zagrożeniami nasz układ odpornościowy zwykle skutecznie sobie radzi. Sytuacja jednak się zmienia. Zarówno zmiany klimatyczne, jak i migracje ludzi oraz zwierząt sprzyjają rozprzestrzenianiu się czynników chorobotwórczych.
Dirofilaria lubi ciepło
W 2012 r. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny poinformował, że rodzime komary przenoszą nicienie Dirofilaria repens. Naturalnymi żywicielami tych pasożytów są zwierzęta mięsożerne: m.in. wilki i lisy, ale również domowe czworonogi, jak psy i koty. Dirofilarie mogą jednak przenosić się na ludzi. Do zakażeń dochodzi rzadko, poza tym zwykle radzi sobie z nimi nasz układ odpornościowy. Jednak do niedawna diofilarioza u „dwunogów” występowała jedynie na południu Europy, m.in. we Włoszech, Grecji i Hiszpanii. Temperatury poniżej 14 °C hamują bowiem rozwój pasożyta. Niestety wskutek ocieplania się klimatu pasożyty zaczęły przenosić się na północ. O ile zakażenie Dirofilaria repens nie grozi poważnymi konsekwencjami, ponieważ patogeny te zagnieżdżają się głównie pod skórą, o tyle bliższy kontakt z ich „kuzynami” bywa naprawdę niebezpieczny. Nicienie z gatunku Dirofilaria immitis mogą zagnieździć się w tętnicy płucnej, gałce ocznej lub wątrobie. W większości przypadków nieproszeni lokatorzy nie wywołują specyficznych objawów klinicznych, co utrudnia rozpoznanie choroby i uniknięcie powikłań. Obecnie pasożyt nie występuje w Polsce, ale jego pojawienie się nad Wisłą jest zapewne kwestią czasu.
Leiszmanioza u bram
Wyższe temperatury pod naszą szerokością geograficzną to zaproszenie również dla innego groźnego pasożyta: pierwotniaka z rodzaju Leishmania. Do bujnego rozwoju potrzebuje on temperatur powyżej 16 °C – raptem 2 stopnie więcej niż Dirofilaria. Jest przenoszony przez moskity z rodzaju Lutzomyia i Phlebotomus. Zakażenie może prowadzić do objawów skórnych (tzw. biały trąd) i śluzówkowych, które pozostawiają szpecące blizny. Znacznie groźniejsza jest leiszmanioza w wersji trzewnej, znana również jako czarna febra lub gorączka dum-dum. Może ona prowadzić do uszkodzenia organów wewnętrznych oraz szpiku. Nieleczona, w 95 proc. przypadków prowadzi do zgonu. Obecnie leiszmaniozę w Polsce stwierdza się sporadycznie. Najczęściej przywożą ją turyści powracający z ciepłych krajów. Niekoniecznie tropikalnych – bo choroba występuje również w basenie Morza Śródziemnego, a jej zasięg stopniowo przesuwa się na północ. W Polsce komary przenoszące tę chorobę atakują głównie psy. Niewykluczone jednak, że niebawem zainteresują się również ludźmi.
Malaria może wrócić
Temperatury powyżej 16 °C lubi również malaria. To choroba, która rocznie pochłania kilkaset tysięcy istnień. Kojarzona jest głównie z wilgotnymi regionami równikowymi, ale występuje także w klimacie zwrotnikowym. „Strefa malaryczna” obejmuj ponad sto krajów i obszary zamieszkiwane przez 45 proc. światowej populacji. Jeszcze niedawno sugestie, że malaria może dotrzeć do Polski, brzmiały fantastycznie. Wobec rosnących słupków rtęci coraz trudniej je bagatelizować. Tym trudniej, że malaria w naszym kraju już gościła – i to całkiem niedawno, bo do… 1963 r. W latach 50. i 60. przypadki zachorowań były nieliczne, ale przed pierwszą wojną światową na malarię zapadało ponad 50 tys. osób rocznie! Wywołujące tę chorobę zarodźce z rodziny Plasmodium przenoszone były głównie przez komary „grasujące” w dolinie Wisły i na wybrzeżu. Ostatnie ogniska malarii występowały na Żuławach. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła Polskę krajem wolnym od malarii dopiero w 1968 r.
Zarodźce malaryczne przenoszone są przez komara widliszka (z rodzaju Anopheles). To jeden z najbardziej rozpowszechnionych gatunków komara w naszym kraju – obok komara brzęczącego (pospolitego) i doskwiera pastwiskowego. Owad ten wciąż stanowi potencjalny wektor chorobowy. Teoretycznie malaria może „odżyć”, przynajmniej lokalnie, gdy zarodźce zostaną zawleczone do Polski przez grupę zakażonych osób powracających z zagranicy, a służby epidemiologiczne nie zareagują odpowiednio wcześnie lub starannie. Takiemu zagrożeniu sprzyja nie tylko popularność podróży do krajów tropikalnych, ale również zawirowania pogodowe związane ze zmianami klimatycznymi. W szczególności ulewy, po których dochodzi do „wysypu” komarów, oraz podwyższone temperatury, które sprawiają, że Polska staje się bardziej przyjaznym środowiskiem dla pasożyta.
Wehikuł chorób tropikalnych
Niestety widmo tropikalnych chorób nie kończy się na malarii. Niedawno media alarmowały, że do Polski zbliża się komar tygrysi, którego naturalnym środowiskiem są kraje Azji Południowo-Wschodniej. To naprawdę złowrogi insekt. Przenosi szereg poważnych chorób tropikalnych, takich jak denga, żółta febra, gorączka Zachodniego Nilu, czikungunia i japońskie zapalenie mózgu. W dodatku jest agresywny i inwazyjny – stosunkowo szybko rozprzestrzenia się na nowych terytoriach. Ekspansję w Europie rozpoczął w roku 1975 – od Albanii. W 1990 r. rozgościł się we Włoszech, a w 1998 r. we Francji. W tym roku jego obecność stwierdzono w Niemczech, ale dzięki szybkiej reakcji służb ochrony środowiska „zarazę” udało się powstrzymać. Nie wiadomo, na jak długo. Wiadomo, że insekt łatwo nie odpuści, szczególnie jeśli będą mu sprzyjać zmieniające się warunki klimatyczne. Jak wynika z symulacji przeprowadzonej na modelu matematycznym opracowanym przez naukowców z Georgia State University, gwałtowne zjawiska pogodowe, związane z obfitymi ulewami, powodują wzrost populacji komarów. Ten z kolei przekłada się na wzrost ryzyka zakażenia przenoszonymi przez nie patogenami. Podobne wnioski podsuwa zdrowy rozsądek.
Zagrożenie może wydawać się odległe, niemniej jest poważne. Komar tygrysi stanowi „wehikuł” dla niebezpiecznych wirusów. Wywołane przez nie choroby są nie tylko potencjalnie śmiertelne, ale również mogą mieć bardzo ciężki przebieg. To m.in. gorączki krwotoczne, jak wspomniana Denga. Sama lektura opisu ich objawów może przyprawić o skok temperatury ciała. Na wiele chorób tropikalnych przenoszonych przez komary nie istnieją skuteczne szczepionki. Dotyczy to zarówno dengi, jak i malarii. W przypadku tej ostatniej możliwa jest jedynie profilaktyka farmakologiczna, która jednak ma poważne skutki uboczne, nie może być stosowana na dłużą metę i nie daje pełnej gwarancji ochrony przed chorobą.
Na ratunek GMO
W związku z inwazją komara tygrysiego po środki specjalne sięgają Włosi. W czerwcu w Bolonii na wolność wypuszczono pół miliona genetycznie zmodyfikowanych samców insekta, umożliwiając im wymieszanie się z normalnymi okazami tego owada. Ponieważ zostały one wysterylizowane, duża część jajeczek składanych przez samice nie ulega zapłodnieniu. To pozwala na ograniczenie populacji komara. Włoski eksperyment prowadzony jest na obszarze o powierzchni 40 hektarów i ma potrwać 16 tygodni. Co tydzień na wolność wypuszczanych będzie 30 tys. wysterylizowanych komarów tygrysich w wersji GMO.
Pozostaje mieć nadzieję, że przedsięwzięcie okaże się skuteczne i będzie możliwe do zastosowania również u nas, gdy zajdzie taka potrzeba. Choć lepiej żywić nadzieję, że ta potrzeba nie zajdzie.
Foto: nuzree/pixabay
