Udostępnij

Koktajle pestycydowe to norma na polskich stołach. „Nie ma żadnych wytycznych”

21.02.2024

W Polsce od kilku dekad notuje się systematyczny wzrost sprzedaży środków ochrony roślin. W latach 1991-2021 r. zużycie substancji czynnej liczone w kilogramach na hektar wzrosło ponad sześciokrotnie. Najwięcej substancji czynnych stosuje się w uprawie jabłoni: ponad 10 kg/ha.

Badania opinii publicznej opublikowane w październiku 2023 r. wskazują, że ponad 80 proc. respondentów i respondentek w Polsce jest zaniepokojonych wpływem pestycydów na zdrowie swoje i bliskich. Badania wykonano przez Ipsos na zlecenie Pesticide Action Network Europe.

Pestycydy w warzywach i owocach

Pestycydy to środki, które miały służyć zwalczaniu organizmów uznawanych za szkodliwe i tym samym ułatwić rolnikom pracę. Sprawy wymknęły się jednak spod kontroli. „W Polsce brakuje zdecydowanych działań prowadzących do zmniejszenia zależności rolnictwa od chemicznej ochrony roślin” – piszą autorzy „Atlasu Pestycydów 2024”. Jednocześnie wskazują, że ślady pestycydów można znaleźć w warzywach, owocach, miodzie, w trawie, w powietrzu, na placach zabaw, a nawet – co nie jest tak oczywiste – w ludzkich włosach. Nie dziwi jednak, że jest grupa interesariuszy zbijających na tym fortunę.

 class=

Dane dotyczące sprzedaży środków ochrony roślin (ś.o.r.) w Polsce wyraźnie wskazują na tendencję wzrostową: w 2000 r. notowano sprzedaż poniżej 10 tys. ton substancji czynnych (s.cz.), a w 2021 r. zwiększyła się ona niemal trzykrotnie i wynosiła 26,9 tys. ton” – piszą autorzy Atlasu Pestycydów.

Wskazują też, że w uprawie zbóż stosuje się niewielkie ilości chemicznych środków ochrony w stosunku do powierzchni uprawnej. Za to w sadownictwie i warzywnictwie zdecydowanie więcej – znacznie powyżej średniej krajowej oraz europejskiej.

W 2021 r. pozostałości pestycydów wykryto w  57,9 proc. wszystkich przebadanych próbek produktów żywnościowych w Polsce. Najczęściej wykrywano je w owocach (77,2 proc.) i warzywach (58,8 proc.). Trzeba przy tym dodać, że odsetek próbek z partii towarów krajowych, które wycofano z obrotu z powodu przekroczeń pozostałości środków ochrony roślin, wynosił 3,8 proc.

 class=

Setki zatrutych Polaków rocznie

Autor jednego z rozdziałów w Atlasu Pestycydów wyjaśnia, na czym polega zagrożenie, które niosą za sobą pestycydy.

– Nie ma żadnych prawnych wytycznych, jeśli chodzi o tzw. „koktajle pestycydowe”, ponieważ badania toksykologiczne obejmują pojedyncze substancje. Z prawnego punktu widzenia produkt może mieć nawet 20 różnych pozostałości pestycydów. Ale jeśli żadna substancja nie przekracza normy, nie ma podstaw, żeby wycofać go ze sprzedaży – tłumaczy dr Artur Miszczak, kierownik Zakładu Badania Bezpieczeństwa Żywności w Instytucie Ogrodnictwa PIB w Skierniewicach.

Wynikiem jest m.in. wysokie ryzyko zawodowe zatrucia pestycydami przez osoby pracujące w rolnictwie. Organizatorzy konferencji podają, że każdego roku na całym świecie 385 mln ludzi choruje z powodu zatrucia pestycydami. To więcej niż liczba mieszkańców Polski i Stanów Zjednoczonych razem wziętych. Średnio około 11 tys. z tych zatruć kończy się śmiercią.

 class=

Nie dotyczy to tylko mieszkańców Krajów Globalnego Południa, ale również Polski. Eksperci podkreślają, że mimo szkoleń, informowania oraz samej kontroli opryskiwaczy, co roku stwierdza się zatrucia z powodu stosowania środków chemicznej ochrony roślin. W latach 2016-2017 NFZ odnotował niemal 900 takich przypadków. Spośród nich 530 osób wymagało hospitalizacji.

Straty są znaczne

Pestycydy są toksyczne nie tylko dla organizmów, przeciwko którym się je stosuje, ale także dla spokrewnionych z nimi gatunków. W efekcie są jednym z powodów spadku bioróżnorodności. Ponadto substancje aktywne pestycydów zazwyczaj nie pozostają w miejscu, w którym zostały zastosowane. Mogą przenikać do gleby i wód gruntowych, unosić się w powietrzu lub być przenoszone przez wiatr. Niektóre pestycydy  można wykryć ponad 1000 km od miejsca ich zastosowania.

– Świadczą o tym choćby badania z Niemiec i Austrii, w których obecność środków ochrony roślin stosowanych w rolnictwie, stwierdzono nawet w oddalonych od upraw parkach narodowych – wyjaśnia Dorota Metera, ekspertka ds. rolnictwa ekologicznego i ochrony środowiska w rolnictwie Koalicji Żywa Ziemia, współautorka i redaktorka prowadząca polskiego wydania Atlasu Pestycydów.

Podkreśla, jak pilne jest ograniczenie stosowania środków ochrony roślin. – [Należy] promować i rozwijać alternatywne rozwiązania, takie jak prawidłowa agrotechnika i zmianowanie, wprowadzanie organizmów pożytecznych i biologiczna ochrona.

Ograniczanie zużycia pestycydów umożliwiają zdrowe ekosystemy i bioróżnorodność. Dobre praktyki to np.:

  • zróżnicowane uprawy,
  • płodozmian,
  • tradycyjne elementy krajobrazu rolniczego (miedze, pasy kwiatów, krzewów i drzew między polami).

Niezbędne jest też zaprzestanie upraw monokulturowych, które rujnują środowisko.

– Konieczne jest więc przejście na praktyki od lat z powodzeniem stosowane w agroekologii i rolnictwie ekologicznym. Do tego potrzebne są jednak odpowiednie polityki publiczne: tworzenie rynków zbytu dla żywności produkowanej z poszanowaniem środowiska m.in. dzięki zielonym zamówieniom publicznym, inwestycjom w krótkie łańcuchy dostaw czy wynagradzanie gospodarstw za zachowywanie usług ekosystemowych – podsumowuje Joanna Maria Stolarek, dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie.

„Atlas Pestycydów 2024” wydany przez Fundację im. Heinricha Bölla w Warszawie, Koalicję Żywa Ziemia oraz Polski Klub Ekologiczny Koło Miejskie w Gliwicach dostępny jest TUTAJ.

Zdjęcie tytułowe: Andrew Yurov/Shutterstock

Autor

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Jej teksty ukazują się też w Onet.pl. Współpracuje również z Odpowiedzialnym Inwestorem. Pisze przede wszystkim o gospodarce odpadami, edukacji ekologicznej, zielonych inwestycjach, transformacji systemu żywności i energetycznej. Preferuje społeczne ujęcie tematu. Zainteresowania: ochrona przyrody; przede wszystkim GOZ i OZE, eco-lifestyle oraz psychologia.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.