Las. Dla jednych to miejsce wypoczynku, duchowego wręcz połączenia z naturą. Niektórym jawi się jako źródło drewna oraz przestrzeń do polowań. Wreszcie – coraz częściej – postrzegany jest jako swoisty bufor dający czas na walkę z globalnym ociepleniem. Po co ludzie chodzą do lasu? Jakie lasy wolą? Czym różnimy się w tej kwestii od innych krajów oraz jak pandemia zmieniła nasze przyzwyczajenia?
Odpowiedzi na te pytania można było uzyskać podczas „Debaty o lasach” zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Leśne przy współudziale Wydziału Leśnego i Technologii Drewna Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Dr Agata Agnieszka Konczal, antropolożka z European Forest Institute i Wageningen University and Research opowiedziała o tym jak ludzie postrzegają las. Wszystko to zostało poparte wynikami badań przeprowadzonych w wielu krajach Europy.
Las dostarcza nam wielu usług
Usługi ekosystemowe lasu to nic innego jak korzyści, które mają z niego ludzie. Spośród nich można wymienić choćby drewno czy grzyby. Zasadniczo usługi dostarczane nam przez las dzieli się na trzy grupy:
– produkcyjne (drewno, zwierzyna łowna i niedrzewne produkty leśne, tj. jagody, grzyby, rośliny lecznicze),
– regulujące – to duża grupa usług lasu, wśród których są np. regulacja jakości powietrza, hamowanie zmian klimatu, ochrona źródeł wody oraz siedliska dla roślin i zwierząt,
– kulturowe (zdrowie, rekreacja, sport, wartości duchowe, edukacja, jak np. leśne przedszkola).
Naukowcy ciągle podejmują próby opisania co społeczeństwo myśli o lasach. Jedną z ankiet przeprowadzono w 33 krajach Europy. Respondentów pytano o wartość wybranych korzyści płynących z lasu. Siedliska dla roślin i zwierząt oraz rekreacja zostały bardzo wysoko ocenione w większości z tych państw. Natomiast sama produkcja drewna jest oceniana znacznie niżej. Wyjątkiem są Polska, Szwecja i Węgry, dla których produkcja ta jest nieco istotniejsza, niż w przypadku pozostałych krajów.
Las jest potrzebny nie tylko klimatowi
Ochrona wody, gleb, wpływ na jakość powietrza, magazynowanie CO2 i obniżanie temperatury należą do leśnych usług regulujących. To one były kolejnym zagadnieniem badanym podczas ankiety. Głos dostali Europejczycy oraz mieszkańcy całej Rosji i Turcji. Okazuję się, że dla większości ludzi są to bardzo istotne wartości oraz funkcje lasu, szczególnie jeśli chodzi o jakość powietrza. Nieco inaczej postrzegają je Norwegowie, Duńczycy i Finlandczycy. Im bardziej na wschód Europy, tym ważniejsza jest zapewniana przez las redukcja temperatur.
Hiszpania, Francja, Wielka Brytania i Turcja postrzegają leśną edukację jako wyjątkowo wartościową. Co do niedrzewnych produktów pochodzących z lasu widoczny jest pewien trend. Okazuje się, że kraje Europy wschodniej oceniły estetykę lasu oraz możliwość zbierania grzybów czy jagód jako wyjątkowo ważną korzyść.
Czy różnimy się od innych krajów? W Polsce, podobnie jak w pozostałych badanych państwach, za najważniejsze funkcje lasu uznaje się regulację jakości powietrza, estetykę, wychwytywanie CO2 oraz siedlisko życia flory i fauny.
– Najniżej oceniono produkcję drewna, jego pozyskiwanie oraz zwierzynę łowną – powiedziała dr Konczal.
Opinie leśników – konflikt oczekiwań społecznych i rynku drzewnego
Jednocześnie w europejskich przedsiębiorstwach leśnych, najważniejszym źródłem dochodu pozostaje przychód z pozyskania drewna. Okazuje się więc, że to ekonomia jest głównym celem prowadzenia tego typu gospodarstw. Tzw. „wielka trójka zrównoważonej gospodarki leśnej”: ekonomia, ekologia i cel społeczny mają dla leśników znacznie mniejsze znaczenie.
W ramach projektu INFORMAR przepytano leśników z 9 krajów m.in. w kwestii zrozumienia i praktyki ochrony przyrody w gospodarce leśnej. Co im ułatwia, a co utrudnia wprowadzanie tej ochrony?
– Zdaniem zarządców lasów, to co im zarówno ułatwia, jak i utrudnia wprowadzanie ochrony przyrody do gospodarki leśnej, to jest presja społeczna. Na drugim miejscu mamy wiedzę społeczeństwa na temat leśnictwa. Oczekiwania rynku drzewnego są tym, co najbardziej utrudnia leśnikom ochronę przyrody. Natomiast ich własna motywacja najbardziej ułatwia to zadanie – wyjaśniła dr Konczal.
W miastach rekreacja i edukacja. Na wsi – zbieractwo
Lasy można podzielić np. na miejskie i wiejskie. W stosunku do ich estetyki, regulacji jakości powietrza i innych wartości stricte przyrodniczych, nie widać dużych rozbieżności wśród preferencji ankietowanych. Jednak, jak wynika z badań, w lasach miejskich szczególnie ceniona jest możliwość rekreacji, wartości duchowe oraz edukacja leśna. Również w miastach bardziej docenia się zapewnianą przez las regulację temperatur oraz ochronę przed hałasem. Za to na terenach wiejskich szczególnie różniące się od miast jest podejście do lasu jako źródła drewna (w tym na opał) i grzybów oraz owoców leśnych. To zbieractwo jest częścią naszej kultury. Choć prawie każdy z nas je spożywa, badanie stosunku Polaków do niedrzewnych produktów leśnych wykazało, że nie zbieramy ich dla zarobku, a w ramach rekreacji.
– 96 proc. gospodarstw domowych zdeklarowało, że w poprzednim roku konsumowało produkty leśne. 43 proc. zbierało niedrzewne produkty leśne. Co bardzo ciekawe, 81 proc. respondentów zdeklarowało nam, że te zbiory w żadnym stopniu nie wspomogły ich budżetu domowego – dodała dr Agata A. Konczal.
Inne badanie miało za zadanie wykazać co leśnicy, zarządcy i właściciele lasów myślą o postrzeganiu usług leśnych przez społeczeństwo. Wzięto pod uwagę szczególnie usługi regulacyjne.
– Respondenci zdeklarowali, że widzą wzrost społecznych oczekiwań względem zapewnienia usług ekosystemowych i kulturowych. Jeśli chodzi o usługi produkcyjne, mamy ich zdaniem do czynienia ze spadkiem oczekiwań – wyjaśniła dr Agata A. Konczal.
Czytaj także: Idźcie do lasu, będziecie zdrowsi!
Jakie lasy lubimy? Co zmieniła pandemia?
Zdecydowana większość badanego społeczeństwa przyznała, że preferuje las jak najbardziej naturalny. Spośród sześciu obrazków przedstawiających lasy – od niemal dziewiczego do mocno przekształconego przez człowieka – prawie wszyscy wskazali naturalny jako najatrakcyjniejszy.
Ponadto podejście Polaków do lasu uwzględnia przede wszystkim jego wpływ na nasze środowisko, zdrowie oraz estetykę lasów samą w sobie. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że od wybuchu pandemii znacznie wzrasta wykorzystanie lasu do rekreacji. Dziś dużo chętniej, niż przed czasami koronawirusa, wypoczywamy i uprawiamy sporty w lesie. Widać także, że rosną nasze oczekiwania wobec jego usług regulujących i kulturowych. Oznacza to, że zaczęliśmy postrzegać las jako konieczną i potężną siłę niwelującą globalne ocieplenie, ale również azyl nie tylko dla zwierząt, a także – w sensie duchowym – dla nas samych.
– Przyszłość leśnictwa nie zależy tylko i wyłącznie od leśników, ale od społeczeństwa i jego oczekiwań – podsumowała dr Konczal.
