Udostępnij

Przełomowa decyzja ONZ. Wyspiarze wygrali z Australią sprawę o zmiany klimatyczne

15.10.2022

Globalne ocieplenie stanowi niemałe wyzwanie dla społeczności żyjących na niewielkich wyspach w Cieśninie Torresa. Rosnący poziom morza, skrajności pogodowe, to problemy, z którymi mierzą się ludzie żyjących na tych wyspach. To skłoniło ich do pozwania australijskiego rządu za nie podejmowanie działań w celu ochrony tych ludzi. Komitet Praw Człowieka ONZ podjął przełomową decyzję.

W zderzeniu z ocieplającym się klimatem

Komitet Praw Człowieka ONZ uznał, że rząd Australii naruszył prawa ludzi mieszkających na czterech wyspach w Cieśninie Torresa. Tym samym nakazał władzom Australii zapłacić za wyrządzone krzywdy. Na początku października komitet orzekł, że kraj nie zdołał ochronić wyspiarzy przed skutkami zmian klimatycznych. Ten pozew stał się pierwszym udanym tego typu aktem w walce o prawa pokrzywdzonych z powodu ocieplającego się klimatu. W sprawie społeczności z wysp Cieśniny Torresa twierdzono, że rząd australijski nie podjął działań łagodzących i adaptacyjnych w celu zwalczania skutków zmian klimatycznych, a tym samym nie chronił ich praw. Swoją skargę wnieśli do Komitetu Praw Człowieka ONZ, który monitoruje przestrzeganie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Wyspy Cieśniny Torresa, to wyspy leżące między australijskim półwyspem Jork a Papuą-Nową Gwineą. Ludzie, którzy tam żyją, coraz bardziej odczuwają skutki zmian klimatycznych. Głównym problemem jest podnoszący się poziom morza, który powoduje erozję wybrzeża, i stopniowo zalewa nisko położone tereny. Mieszkańcy tych wysp mówią, że z tego powodu ich byt jest zagrożony. Zagrożona jest również kultura, ponieważ słona woda niszczy tradycyjne źródła żywności, takie jak palmy kokosowe. Z kolei w oceanach jest coraz mniej ryb, które są ich głównym źródłem wyżywienia. Silniejsze niż kiedyś fale sztormowe bezpowrotnie zabierają miejsca o znaczeniu kulturowym, w tym cmentarze.

Skutki ocieplającego się klimatu na wyspach Cieśniny Torresa można podzielić na kilka kategorii dotyczących kwestii społeczno-gospodarczych

Kapitał ludzki: Globalne ocieplenie to kwestia bezpieczeństwa zdrowia i życia ludzi, którzy doświadczają coraz wyższych temperatur. Oprócz udarów cieplnych, problemem jest zwiększone ryzyko przenoszenia chorób w cieplejszym i wilgotniejszym klimacie. W grę wchodzi także stres psychiczny związany z niepewnością o przyszłość.

Kapitał finansowy: Społeczności te żyją z połowu ryb. Jeśli oceany będą się ocieplać i zakwaszać, to wiele gatunków w morzach wyginie. Liczebność ryb i innych zwierząt morskich spadnie. Ludzie w ten sposób stracą pracę, i nie będą mieli z czego żyć. Zważywszy na to, że jednocześnie ucierpi też turystyka.

Kapitał społeczny: Wyższe temperatury będą oznaczały, że aktywność na świeżym powietrzu będzie coraz bardziej ograniczona. To będzie miało przełożenie na tryb życia tych ludzi oraz możliwości wykonania prac zarobkowych pod gołym niebem. Rosnąć będzie zapotrzebowanie na służby ratownicze (opieka medyczna, straż pożarna, etc) w odpowiedzi na bezpośrednie i pośrednie skutki ocieplającego się klimatu. Zmniejszy się dostęp do co najmniej części kluczowych morskich zasobów żywności.

Co postanowił komitet ONZ?

Komitet orzekł, iż rząd australijski rzeczywiście naruszył prawa wyspiarzy, nie wdrażając środków adaptacyjnych w celu ochrony ich domów, życia prywatnego i rodzin. Także ich zdolności do utrzymania tradycyjnego sposobu życia oraz przekazania ich kultury i tradycji przyszłym pokoleniom. Zdecydowano również, że mieszkańcy wysp Cieśniny Torresa mają prawo do odszkodowania za poniesione szkody.

Decyzja skupiła się na adaptacji, a w zasadzie zignorowała łagodzenie skutków. Niepowodzenia adaptacyjne są znacznie łatwiejsze do udowodnienia, ponieważ nie trzeba zmagać się z kwestią, kto spowodował szkody. Wystarczyło tu wskazać na przykład, że rząd australijski nie zbudował żądanych przez wyspiarzy falochronów, które pomogłyby im dostosować się do zmian klimatu. Komisja odrzuciła zarzut, że Australia naruszyła „prawo do godnego życia” wyspiarzy. To prawdopodobnie dlatego, że uznano, iż zagrożenie nie osiągnęło wystarczająco wysokiego poziomu. Niemniej kilku członków komisji nie zgodziło się z tym orzeczeniem.

Rząd ma pół roku na odpowiedź i wciąż jest wiele niepewności co do tego, co zrobi. W następstwie decyzji ministrowie powiedzieli, że są zobowiązani do współpracy z wyspiarzami w zakresie zmian klimatycznych. To sytuacja o dużym znaczeniu, gdyż po raz pierwsza skarga dotycząca szkód związanych z globalnym ociepleniem została przez Komitet Praw Człowieka ONZ rozpatrzona pozytywnie.

Sprawa, która nie będzie skazana na porażkę

Odwołanie do praw człowieka jest stosunkowo nową strategią prawną. W 2005 roku grupa Inuitów wniosła sprawę do Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, twierdząc, że USA naruszyły prawa Inuitów, nie chroniąc ich przed skutkami zmian klimatu. Sprawa nie zakończyła się sukcesem, ale zapoczątkowała pomysł, że możliwe jest zastosowanie prawa praw człowieka do rozwiązywania problemów klimatycznych.

Jednym z ważnych powodów sukcesu było to, że mieszkańcy wysp w Cieśninie Torresa mogli wskazać na skutki, których już doświadczali. To spowodowało zobowiązanie Australii do ochrony ich przed tymi skutkami. Kraj ten był łatwym celem dla tego rodzaju spraw, ponieważ od lat jest dużym emitentem gazów cieplarnianych. A do tej pory nie podejmował żadnych działań. Komisja przyjrzała się, jak zmiany środowiskowe wpływają na zdolność wyspiarzy do praktykowania ich kultury. Nie mogą tego robić gdzie indziej, więc adaptacja polegająca na migracji w inne miejsce jest do zaakceptowania. Musi to być coś, co pozwoli mieszkańcom wysp kontynuować ich sposób życia na ich wyspach i na ich wodach.

„Decyzja ta stanowi istotny krok naprzód, gdyż Komitet stworzył drogę dla osób fizycznych do dochodzenia roszczeń w sytuacji, gdy systemy krajowe nie podjęły odpowiednich środków w celu ochrony najbardziej narażonych na negatywny wpływ zmian klimatu na korzystanie z ich praw”, powiedziała członkini Komitetu Hélène Tigroudja.

Walka innych społeczności

Prawo praw człowieka ma problemy z przypadkami, w których państwa wyspiarskie są zagrożone przez zmiany klimatyczne. Zazwyczaj skargi wnoszone są przez obywateli przeciwko im własnym rządom. Rządy te są postrzegane jako winne ich krzywd i zobowiązane od ich naprawy. Nie pozostawia to wielu opcji dla mieszkańców państw wyspiarskich, które są pokrzywdzone przez zbiorowe działania reszty świata.

Jednak inne niedawne przypadki pokazały, że istnieje możliwość walki o interes małych państw przeciwko tym dużym, znajdującym się na innych kontynentach. Przykładowo w 2019 roku szwedzka aktywistka klimatyczna Greta Thunberg i piętnastu jej młodych rówieśników zaskarżyło pięć państw do Komitetu Praw Dziecka ONZ. Chodziło o Brazylię, Francję, Niemcy, Argentynę i Turcję. To kraje, które nie wywiązywały się z własnych zobowiązań co do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Komitet uznał, że poszkodowane narody mogą mieć zobowiązania wobec ludzi spoza ich terytoriów. Ostatecznie Komitet nie uznał skargi za zasadną, twierdząc, że wnioskodawcy nie wyczerpali dróg prawnych w poszczególnych krajach.

Innym przykładem jest Vanuatu. Kraj ubiega się o opinię doradczą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który rozpatruje spory między krajami, aby sprawdzić, czy emitenci mogą ponosić odpowiedzialność na mocy prawa międzynarodowego za skutki zmian klimatycznych. Biorąc pod uwagę te przypadki razem wzięte, można odnieść wrażenie, że sprawy zmieniają się w pozytywnym kierunku.

Zdjęcie RUBEN M RAMOS/Shutterstock

Autor

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracujący od lat z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.