Dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMiGW) nie pozostawiają złudzeń: w rzekach jest mało wody, gleby są suche, a opadów wciąż jest niewiele. Winne są zmiany klimatyczne. Tak źle nie było od dekady.
Choć susze w Polsce nie są niczym niezwykłym – i historycznie miały miejsce, to ostatnie lata wykraczają poza normę. Ten rok rysuje się dramatycznie, ponieważ od stycznia notujemy poważny niedobór opadów. Zimą nie padał śnieg, a wiosna jest sucha. Ocieplający się klimat wpływa na warunki pogodowe – niee tylko na same temperatury, ale także na ruchy mas powietrza. A to przekłada się na opady.
Jak tłumaczy SmogLabowi dr Sebastian Szklarek, adiunkt w Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk, „winnym” obecnej sytuacji jest zima. Tego samego zdania jest IMiGW. Co więcej, prognozy nie napawają optymizmem i także kolejne dni mają być suche.
IMGiW: sytuacja najgorsza od 2015 roku
Zapytaliśmy w IMGiW, jak eksperci oceniają aktualną sytuację. – Tegoroczna wiosna jest bardzo sucha. Widać to zarówno w sumach opadów, stanach wód w rzekach czy wilgotności gleby – odpowiada Izabela Adrian, synoptyk IMiGW.
Pierwszym wyznacznikiem trudnej sytuacji hydrologicznej w Polsce jest ilość wody w rzekach. Jest jej bardzo mało. Jak podaje instytut, tylko jedna trzecia stacji rejestrujących poziom wody rzekach pokazuje stan średni.
– Dziś notowaliśmy już 69 stacji z przepływem SNQ. Na podstawie danych od 2015 roku to najgorszy wynik dla analogicznej daty – komentowała dla SmogLabu synoptyk IMiGW w piątek 9 maja.
SNQ jest oznaczeniem dla wszystkich odcinków rzek, gdzie wody jest mało na tle średniej. To przekłada się przede wszystkim na wysokość stanu wody. Na podstawie tego wyznacznika IMGiW wydaje ostrzeżenia dotyczące suszy.
Aktualnie sytuacja jest jeszcze gorsza: liczba stacji z przepływem SNQ wzrosła już do 88. 19 kolejnych stacji w ciągu tylko dwóch dni. Zła sytuacja jest w dorzeczu Wisły. Przy Bulwarach Wiślanych w Warszawie rzeka ma tylko 60 cm głębokości. Pamiętajmy, że to maj, a nie sierpień, kiedy spotęgowaniu ulega efekt działania upałów i letniej suszy.
Pokłosie suchej i ciepłej zimy
Wystarczyło tylko kilka tygodni, by sytuacja zmieniła się diametralnie. Na początku wiosny nie było jeszcze tego zbytnio widać, bo dni były krótkie, temperatury jeszcze niskie, a deszcz padał co jakiś czas.
Jak ilustruje powyższe zestawienie map, sytuacja szybko się zmieniała. Teraz jest bardzo źle: ziemia jest przesuszona.
Wszystko przez rozkład opadów, których było mało. Co więcej, jeśli opady występowały, to były nierównomiernie rozłożone.
– Najważniejszą przyczyną aktualnej sytuacji jest sucha i ciepła zima – tłumaczy Adrian. – Tegoroczny sezon zimowy na nizinach był prawie bezśnieżny. Pokrywa śnieżna utworzyła się na większym obszarze kraju zaledwie przez kilka dni w pierwszej połowie stycznia i w drugiej połowie lutego. Jedynie styczeń zaliczał się do miesięcy przeciętnych opadowo. Pozostałe miesiące zimowe oraz marzec były bardzo lub skrajnie suche.
Jak dodaje, nawet w górach pokrywa śnieżna była wyjątkowo skąpa. Na Kasprowym Wierchu dopiero w kwietniu po raz pierwszy zanotowano pokrywę śnieżną o grubości ponad 1 metra.
Ten rok jest gorszy. W tamtym roku było nieco więcej śniegu niż w tym sezonie.
– W zeszłym roku mieliśmy znacznie lepszy start sezonu po całkiem mokrej zimie. W tym roku zima nie dość, że znów była cieplejsza niż zazwyczaj, to była susza. A trzeba pamiętać, że zima to okres odnawiania się zasobów w naszym kraju – głównie dzięki mniejszemu parowaniu – mówi dla SmogLabu dr Szklarek.
Każda wiosna będzie podobna?
Ważne jest nie tylko to, ile pada, ale też gdzie. Synoptyk IMiGW podaje przykład Kasprowego Wierchu. Opady w górach także są ważne, bo wiosną dostarczają wodę Niżowi Polskiemu (obszar polskich nizin).
– Zabrakło wody wtedy, kiedy była najbardziej potrzebna, czyli podczas wiosennych roztopów. Minionej zimy to zjawisko prawie nie występowało. Roztopy pojawiały się okresowo zimą, gdy nadchodziło ocieplenie. Ale w związku z tym, że śniegu było niewiele, nie przyczyniły się znacząco do poprawy sytuacji – tłumaczy Adrian.
Jeśli każda zima będzie tak wyglądać, każda wiosna będzie mniej lub bardziej sucha. Takie problemy występują już od kilku lat.
– Deficyt wody pogłębia się przez ostatnie lata, a okresy zimowe spowalniały ten proces – NORMALNE okresy zimowe. A to kolejna zima w ostatnich kilku latach, która jest bardziej sucha, niż można by tego oczekiwać po średnich wieloletnich – dodaje dr Szklarek.
Winne globalne ocieplenie i zmiany w Arktyce
Według prognoz dopiero w trzeciej dekadzie maja będzie więcej padać. Problem w tym, że wyższe będą temperatury, więc straty nie zostaną uzupełnione ze względu na zwiększone parowanie.
To, co się dzieje, to wina ocieplającego się klimatu. Nie chodzi tu tylko o temperatury, bo te ostatnio w Polsce nie są wysokie. Czemu więc nie pada?
Okazuje się, że w Arktyce zaczął się rozpadać wir polarny w dolnej warstwie atmosfery. Co ważne, w dość szybkim i dynamicznym tempie. Przyczyną tego stanu rzeczy są wysokie temperatury na biegunie północnym, kilka stopni wyższe niż być powinny. A tu odpowiedzią jest globalne ocieplenie.
Powyższa mapa przedstawia wysokość geopotencjału w Arktyce i obszarach wokół niej. W dole widać kontur Polski. Geopotencjał to w dużym uproszczeniu miara pokazująca rozkład ciśnienia, a więc rozkład wyżów i niżów oraz zależnego od nich rozkładu mas powietrza i ich temperatur.
Niebieskie odcienie pokazują małą wartość geopotencjału – to wir polarny w Arktyce. Nad Oceanem Arktycznym panuje wysokie ciśnienie i temperatury tam rosną. Im wyższe, tym bardziej rozczłonowany jest wir polarny. Jeden z jego członów, jak widać na mapie – zsuwa się nad Polskę, przynosząc polarne masy powietrza. Stąd ostatnio dość mocne, trwające dłuższy czas przymrozki.
A gdzie w tym wszystkim sprawa zbyt małej ilości opadów?
Otóż polarne powietrze jest suche, więc ich nie przynosi. Powietrze też wędruje nad wciąż zimnymi lądami północnej Europy oraz zimnym Bałtykiem. Nie ma więc wilgoci- nie da się jej „zassać” z Bałtyku, bo ten jest po zimie wychłodzony. Żeby w Polsce padało odpowiednio dużo, potrzebna jest zachodnia, atlantycka cyrkulacja powietrza. Na tą aktualnie nie możemy liczyć.
–
Zdjęcie tytułowe: shutterstock/Shaiith
