Po ciepłej majówce za oknami szybko zrobiło się nadzwyczajnie zimno. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej nie ma dobrych wieści: tegoroczny maj bardziej przypomina listopad i może być jednym z chłodniejszych z historii.
Początek maja był dla nas niezwykle łaskawy. Nawet na wybrzeżu i na Mazurach temperatury przekroczyły 20 st. C. Na zachodzie Polski panowało lato, temperatura wzrosła niemal do 29 st. C, to 10 st. C więcej niż być powinno.
Ta letnia idylla nie trwała długo, bo przez Polskę przetoczyły się burze, a po nich przyszło wielodniowe, trwające do dziś ochłodzenie.
Zimno może być nawet do końca maja
W ostatni dzień długiego weekendu lato zmieniło się w jesień. Zimno jak w listopadzie było najpierw na północy, a później już w całym kraju. Następnego dnia temperatury w całej Polsce nawet nie dobijały już do 15 st. C. Przeważały wartości na poziomie 9 st. C., a w Sulejowie, w woj. łódzkim było tylko 7 st. C! Przypomnę – mówimy o majówce.
– Tegoroczny maj zapisuje się do tej pory jako jeden z chłodniejszych, w stosunku do ostatnich co najmniej 5 lat. Anomalia termiczna do 13.05 wynosi nawet -5 st. C na wschodzie kraju, w stosunku do normy wieloletniej 1991-2020. Na zachodzie kraju też jest chłodniej niż normalnie, średnio o około 1 st. C poniżej normy. Średnia miesięczna temperatura w maju w Polsce wynosi ok. 13 st. C – informuje IMiGW.
W dniach 4-14 maja w ciągu dnia termometry pokazywały około 15 st. C. Tylko pojedyncze dni charakteryzowały się wartościami w przedziale 18-20 st. C. I ta sytuacja się nie zmieni.
Kiedy rozpoczynam pracę nad tym artykułem (14 maja), po bardzo krótkim, a przez niektórych wybłaganym wręcz ociepleniu do 20 st. C na zachodzie Polski, pogoda znów się zmieniła. Ilustruje to poniższa grafika.
To właśnie Arktyka wpływa na temperatury w maju, zresztą nie tylko w maju. Aktualnie wciąż jest tam bardzo zimno i nawet w dobie globalnego ocieplenia, temperatury kilka stopni wyższe od średniej nad biegunem północnym oznaczają ochłodzenie, które teraz płynie do nas.
– Co prawda jest dopiero połowa maja i te anomalie jeszcze ulegną zmianie, ale już na ten moment można powiedzieć, że będzie to jeden z chłodniejszych okresów ostatnich lat. Z prognoz długoterminowych wynika, że po 20 maja ma się przejściowo ocieplać, ale anomalie powinny utrzymać się co najwyżej w okolicach normy do końca miesiąca. – informuje IMiGW zapytane przez SmogLab.
Nie pozostaje więc nic innego, jak cierpliwie czekać. Jedyny pozytyw tej informacji jest taki, że będzie więcej padać, co powinno złagodzić suszę.
Co z globalnym ociepleniem? Prof. UJ: majowe chłody to naturalna cecha polskiego klimatu
Możemy myśleć, że globalne ocieplenie zniknęło, ale nie. W maju następuje pogodowa transformacja, przechodzimy z okresu, kiedy było chłodno do okresu, kiedy jest ciepło. Maj to kapryśny miesiąc w dużej części Europy (stąd tzw. zimna Zośka, dni nazywane też zimnymi ogrodnikami, czyli ochłodzenie w okolicach 12-14 maja), podobnie jak kwiecień (który wciąż przeplata trochę zimy trochę lata).
– Takie chłodne okresy w maju wynikają m.in. z przebudowywania się warunków atmosferycznych z zimowych na letnie. W tegorocznym maju często dominują niże znad wschodniej Europy, które ściągają nad Polskę arktyczne powietrze z północy kontynentu. Jednak tak długie okresy chłodne są ewidentnym odchyleniem – tłumaczy IMiGW.
Zimny maj to nie przejaw braku ocieplającego się klimatu. Zwraca na to uwagę dr hab. Dorota Matuszko, prof. z Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej na Uniwersytecie Jagiellońskim.
– Niska temperatura powietrza i nocne przymrozki w maju to nic nadzwyczajnego w klimacie naszego kraju. Nie mają one związku ze skutkami współczesnego ocieplenia, ani też nie zapowiadają zmiany trendu w przebiegu wieloletnim temperatury powietrza – globalnego ochłodzenia. Majowe chłody są naturalną cechą klimatu Polski, związaną z cyrkulacją atmosferyczną i ścieraniem się różnych mas powietrza w umiarkowanej strefie klimatu – wyjaśnia prof. Matuszko.
Profesorka z UJ zwraca tu uwagę przytaczając słowa Krzysztofa Kożuchowskiego z Uniwersytetu Łódzkiego, że „najbardziej stałą cechą klimatu Polski jest jego zmienność”.
Warto zwrócić uwagę na Arktykę
Choć majowe chłody nie są niczym niezwykłym, to warto tu przyjrzeć się Arktyce.
Obszar ten nazwany jest przez klimatologów klimatyzatorem Ziemi i ma wpływ na pogodę w Polsce. Wspomniani „zimni ogrodnicy” i „zimna Zośka” to coś zupełnie naturalnego, jednak zmiany, jakie zachodzą w Arktyce, mogą potęgować ten efekt. Chodzi o rozpad wiru polarnego i meandrowanie prądu strumieniowego.
Przypomnijmy: geopotencjał to w dużym uproszczeniu miara pokazująca rozkład ciśnienia, a więc rozkład wyżów i niżów oraz zależnego od nich rozkładu mas powietrza i ich temperatur. A o co chodzi z tajemniczo brzmiącym prądem strumieniowym i wirem polarnym?
Rosnące na skutek ocieplającego się klimatu temperatury w Arktyce (sytuacja związana z malejącą powierzchnią lodu morskiego) powodują dezintegrację komórki polarnego powietrza, a więc wiru polarnego, które owe polarne powietrze „więzi”. Normalnie wir wygląda inaczej niż na powyższej mapie przedstawiającej wysokość geopotencjału. Ma owalny kształt. Teraz widzimy, że zamiast tego jest porozcinany, a jego człony rozchodzą się na południe.
To oznacza, że paradoksalnie – globalne ocieplenie może mieć wpływ na skalę obecnego ochłodzenia.
Malejąca różnica temperatur między Arktyką a obszarem równikowego pasa Ziemi powoduje zmniejszenie prędkości wiatru na wysokości 10-12 km, czyli „jet streamu” – prądu strumieniowego. Prąd ten meandruje, jego prędkość się zmniejsza, więc zimne powietrze rozchodzi się na południe. Wir polarny zachowuje się jak, jakby dwóch, trzech kucharzy rozciągało na patelni duży naleśnik lub placek. Zaczyna się rozrywać, kiedy jest ciągany przez kucharzy. Tak właśnie wygląda wir.
Druga z powyższych map pokazuje, co się wtedy dzieje. W Arktyce nadal jest bardzo ciepło. Tak duże odchylenia temperatur w maju nie powinny mieć miejsca. Jednocześnie rozpad wiru polarnego i meandrowanie prądu powoduje mocny spadek temperatur. Widać na mapie jak wartości odchyleń pokrywają się z członami wiru – zimno jest u nas, ale też na Syberii czy nad zachodnim Atlantykiem.
Zimny maj to nie brak globalnego ocieplenia
To, że w tym roku maj będzie zimny, nie znaczy, że klimat zaczął nam się cofać do stanu sprzed kilkudziesięciu lat.
– Ochłodzenie w maju występuje regularnie, ale nie każdego roku. Zdarza się od 1 do 25 maja, ale najczęściej występuje między 10 a 17 maja. Długość fal majowego chłodu jest różna, od kilku do kilkunastu dni. Przyczyną ochłodzenia w maju jest napływ powietrza arktycznego z północy. Właśnie na ten miesiąc przypada maksimum częstości występowania tej masy powietrza, która niezbyt często (10 proc. dni w roku) pojawia się w Polsce. W tegorocznym maju zapowiada się anomalnie długi okres z niską temperaturą powietrza z powodu słabego prądu strumieniowego nad Atlantykiem – tłumaczy prof. Matuszko.
Prof. Matuszko podaje wyniki badań na przykładzie Krakowa. Na ich podstawie wiemy, że w latach 1881-1980 majowe chłody występowały w 95 latach. Także w ostatnim 45-leciu fale chłodu w maju powtarzały się prawie co roku i dodaje:
– Potwierdzeniem powtarzalności spadku temperatury w tym miesiącu są przysłowia ludowe o „zimnych ogrodnikach” i „zimnej Zośce”. Fale chłodu w maju zdarzają się nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach europejskich i np. w Holandii, czy Niemczech są przysłowia o „lodowych Świętych”, a we Francji o „Świętych od lodu”. Majowe ochłodzenie to cykliczna cecha klimatu Europy Środkowej.
To ochłodzenie nie oznacza końca globalnego ocieplenia, co ilustruje powyższy wykres. Klimat w Polsce w przypadku maja ociepla się w tempie 0,28 st. C na dekadę.
–
Zdjęcie tytułowe: shutterstock/Svietlieisha Olena
