Zegar tyka, a widmo utraty pieniędzy jest coraz bliżej – tak w skrócie wygląda sprawa olbrzymich środków, które mogą trafić do Polski w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Jedną z kluczowych spraw, które miały odblokować pieniądze, była liberalizacja ustawy wiatrakowej, nazywanej ustawą „10h”.
Gdy w 2016 r. uchwalono antywiatrakowe przepisy, wiele środowisk ostrzegało, że będzie to dla naszego kraju zgubne w skutkach. Politycy, pod wpływem doraźnych korzyści, nie słuchali wtedy ekspertów. Efekt? Prawie cała powierzchnia kraju została wyłączona z możliwości inwestowania w zieloną energię z wiatru. I w drugą stronę – część kraju została wyłączona z nowych inwestycji mieszkaniowych. Nowe wiatraki nie mogły stawać w pobliżu istniejących zabudowań. A dokładniej w odległości stanowiącej 10-krotność wysokości turbiny.
Sprawę dostrzegła Komisja Europejska. To organ wykonawczy Unii Europejskiej, który kreuje nowe przepisy europejskie oraz wdraża decyzje Parlamentu Europejskiego i Rady UE. Od jej decyzji zależne są środki w ramach Krajowego Planu Odbudowy. KPO jest europejskim programem, który ma pomóc państwom członkowskim UE wyjść z kryzysu wywołanego COVID-19. W ramach reform dla naszego kraju przewidziano ponad 280 tzw. kamieni milowych. Są to konkretne inwestycje czy konieczne do wprowadzenia reformy w ramach obowiązującego prawa. Od nich zależy wypłacenie olbrzymich środków. Jednym z ostatnich kluczowych kamieni milowych była liberalizacja uchwały antywiatrakowej „10h”.
Polska z KPO może otrzymać ok. 160 mld złotych, z czego ponad 105 mld to bezzwrotne dotacje, a resztę stanowią pożyczki na preferencyjnych warunkach. Pieniądze mają iść w zdecydowanej większości na cele klimatyczne i transformację cyfrową. Schody zaczęły się w marcu 2023 r., kiedy parlamentarna większość przyjęła nowelizację ustawy.
700 metrów zamiast 500 – jaka różnica w praktyce?
Według wypracowanej przez rząd propozycji wiatraki miały być budowane w odległości nie mniejszej niż 500 metrów od istniejących domów. Dzięki temu 7 proc. powierzchni Polski mogło posłużyć za teren pod nowe inwestycje. Rzutem na taśmę odległość zmieniono na 700 metrów. Środowiska eksperckie podkreślały, że jest to działanie nieuzasadnione. Wskazywały, że pierwsza propozycja była optymalna, a nowoczesne turbiny są nieszkodliwe dla ludzi – pokazują to badania. Nieporównywalnie większy hałas dobiega, chociażby z ruchliwych dróg. Wiatraków praktycznie nie słychać.
Jeszcze przed głosowaniem przytaczano analizy autorstwa Urban Consulting. Wynika z nich, że aż 84 proc. planów miejscowych, które dopuszczają budowę turbin, trafi do kosza, w momencie przyjęcia zasady 700 metrów, zamiast pierwotnych 500. W takim wariancie niektóre województwa w ogóle nie zbudują wiatraków. To m.in. województwo mazowieckie, kujawsko-pomorskie, śląskie i małopolskie.
Czytaj także nasz cykl „Na Lądzie”. Analizujemy w nim rozwój polskich farm wiatrowych, rozwiązania europejskie i potencjał energii z wiatru. Pokazujemy miejsca, gdzie farmy już powstały. Rozmawiamy z samorządowcami, ekspertami i mieszkańcami.
3 tys. osób apeluje do KE
Jak się okazuje, walka o 500 metrów dla wiatraków wciąż jest aktualna. Młodzieżowy Strajk Klimatyczny wspólnie z Akcją Demokracją i WeMove Europe zbiera podpisy pod petycją w tej sprawie. Jej adresaci to Komisja Europejska i Rada UE. Aktywiści chcą, aby instytucje wstrzymały wypłatę środków z KPO do czasu wprowadzenia pierwotnie zakładanej odległości. Czyli właśnie 500 metrów.
– Wszystko wydawało się iść ku dobremu, gdy rządowy projekt zmiany tzw. ustawy wiatrakowej zaczął być w końcu procedowany przez Sejm. Niestety wtedy przyszedł poseł Suski ze swoją poprawką spisaną na kolanie. Tym samym pozbawił Polskę 65% jej potencjału wiatrowego – mówi Szmo Kacprzak, aktywista MSK, przypominając, jak poseł PiS na ostatniej prostej, na kartce papieru, napisał poprawkę do ustawy kluczowej, aby miliardy trafiły do Polski.
Kacprzak przypomina, że za sytuację odpowiada wieloletnia kampania antywiatrakowa, organizowana przez część polityków. – Oni przyczynili się do ostatecznego zatwierdzenia szkodliwej „poprawki” posła Suskiego, po to, by zmobilizować dla siebie grono przeciwników energetyki wiatrowej, zyskując w ten sposób może 1% poparcia w sondażach – dodaje aktywista MSK. Jego zdaniem ceną jest dalsze zapóźnienie Polski w procesie nieuniknionej transformacji oraz wyższe rachunki za energię dla Polek i Polaków.
– Sięgamy po taki „ostateczny” środek, jak apel o uzależnienie wypłaty środków od zmiany przepisów, bo w sprawie energetyki wiatrowej nie mamy już nic do stracenia. Jednocześnie nie zachodzi sytuacja, w której Polska otrzymałaby środki teraz, ale nie otrzyma ich z powodu naszego apelu. Pieniądze z KPO i tak są zablokowane do czasu, aż Trybunał Konstytucyjny rozpatrzy nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym. Rząd i parlament mają teraz czas na prawdziwe odblokowanie energetyki wiatrowej – komentuje Szmo Kacprzak w rozmowie ze SmogLabem.
Prezes PSEW: cieszymy się z 700 metrów, wciąż liczymy na 500
Autorzy petycji liczą, że politycy wprowadzą postulowane zmiany jeszcze przed wyborami. Podkreślają, że przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i adaptacja do nich jest tematem dla każdej opcji politycznej, która aktualnie znajduje się u władzy.
O komentarz do postulatu dalszej walki o 500 metrów poprosiliśmy w Polskim Stowarzyszeniu Energetyki Wiatrowej (PSEW). Prezes organizacji, Janusz Gajowiecki, w rozmowie ze SmogLabem przypomina, że zmiana minimalnej odległości lokalizowania farm wiatrowych z 500 na 700 metrów znacząco oddala w czasie nowe inwestycje wiatrowe. – Zaproponowane w rządowym projekcie 500 m pozwoliłoby znacznie szybciej osiągnąć ambitne cele uwzględnione w Polityce Energetycznej Polski do 2040 r. Dokument zakłada czterokrotny wzrost mocy z OZE, z czego na lądzie ma to być 20 GW w 2040 roku. Mimo ustalenia minimalnej odległości na poziomie 700 m cieszymy się, że po 7 latach całkowitej blokady branża wiatrowa ma możliwość rozwoju. Dotyczy to części projektów, które są objęte MPZP i nowe inwestycje będą mogły powstawać – komentuje Janusz Gajowiecki z PSEW.
Prezes branżowej organizacji ma wciąż nadzieję, że kolejnym krokiem będą dalsze prace nad kolejnym odblokowywaniem energetyki wiatrowej na lądzie. – 500 metrów – społecznie konsultowane i akceptowane przez wszystkie środowiska, w tym kluczowe tu samorządy są optymalnym rozwiązaniem. To lokalne społeczności powinny decydować, w jakiej odległości będą sąsiadować z farmami wiatrowymi. Wiele samorządów postuluje właśnie o 500 metrów – podsumowuje Gajowiecki.
Z petycją do KE można zapoznać się tutaj.
Zdjęcie tytułowe: shutterstock/Mariusz Szczygiel
