Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na spotkaniu z dziennikarzami opowiedział o planie na kryzys w Programie Czyste Powietrze. Zapowiedziano poszukiwanie odpowiednich narzędzi oraz to, że „wkrótce zostanie zaprezentowany pakiet rozwiązań”. Konkrety jednak nie padły. Trwa też przepychanka międzyresortowa o to, kto ma ostatecznie znaleźć rozstrzygnięcie sytuacji.
Tąpnięcie zainteresowania programem dotacyjnym Czyste Powietrze to kolejny kryzys, z którym boryka się koalicja rządząca. Oprócz słabego zainteresowania (7-krotny spadek względem analogicznego okresu ub. roku) dochodzi kwestia nadużyć. Część beneficjentów padło ofiarą nieuczciwych firm, a dziś NFOŚiGW puka do ich drzwi domagając się zwrotu pieniędzy. Pieniędzy, których nigdy na oczy nie widzieli, ponieważ te trafiały bezpośrednio do nieuczciwych firm w ramach tzw. prefinansowania.
Władze Funduszu zabrały głos w sprawie we wtorek 14 lipca. Stało się to po kilku tygodniach publicznej debaty i zwracania uwagi NFOŚiGW (który jest operatorem programu), że ta sytuacja to podwójne karanie już i tak oszukanych, które będzie prowadziło do ludzkich dramatów.
We wtorek dowiedzieliśmy się, że trwają międzyresortowe prace nad pakietem rozwiązań dla poszkodowanych beneficjentów Programu Czyste Powietrze. Bierze w nich udział NFOŚiGW. Rozwiązania dla oszukanych będą rezultatem wspólnych działań resortu klimatu i środowiska (MKiŚ), Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Prokuratury Krajowej. NFOŚiGW apeluje, żeby poszkodowani zgłaszali się do odpowiednich organów ścigania.
W poniedziałek Dorota Zawadzka-Stępniak, szefowa NFOŚiGW, podczas spotkania z dziennikarzami poinformowała, że osoby, które zostały oszukane, np. przez nierzetelnych wykonawców, i grozi im zwrot pozyskanych dotacji z Programu Czyste Powietrze, będą mogły liczyć na pomoc państwa. Zapowiedziała, że wkrótce zaprezentowany będzie stosowny pakiet rozwiązań. Z jej wypowiedzi wynika, że windykacja środków od poszkodowanych beneficjentów będzie zawieszona.
„Pakiet to klapa. NFOŚiGW nie ma pomysłu jak pomóc pokrzywdzonym”
– Pakiet dla poszkodowanych to klapa – mówi SmogLabowi Andrzej Guła, inicjator i współzałożyciel Polskiego Alarmu Smogowego (PAS). – To pokazuje, że Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska nie ma żadnego pomysłu, jak pomóc ludziom pokrzywdzonym.
– Fundusz mówi, że zachęca beneficjentów, żeby zgłaszali oszustwa do prokuratury. Świetnie, powinni je zgłaszać. Natomiast to jest trochę tak, jakby powiedzieć beneficjentom bujajcie się z tym sami. My chcielibyśmy i apelujemy, żeby NFOŚiGW czym prędzej uruchomił Centrum Pomocy pokrzywdzonym beneficjentom i specjalną infolinię. NFOŚiGW odnosi się do tego i twierdzi, że nie ma takiej potrzeby, bo jest ogólna infolinia dla wszystkich beneficjentów. To jest skandal – mówi Guła.
Przypomnijmy – po tym, jak w listopadzie 2024 roku NFOŚiGW niespodziewanie zawiesił Program Czyste Powietrze, uruchomił go ponownie końcem marca. Tym razem w nowej odsłonie, która miała chronić beneficjentów przed nieuczciwymi praktykami. Po nieprawidłowościach, które wyszły na jaw, zaufanie społeczeństwa zostało naruszone. To prawdopodobnie z tego powodu spadła liczba wniosków o dofinansowanie termomodernizacji i wymiany źródeł ciepła.
Jak informuje NFOŚiGW, w naborze trwającym od 31 marca liczba złożonych wniosków na dzień 10 lipca wynosiła 14 tys. na 803 mln zł.
Tąpnięcie w zainteresowaniu Czystym Powietrzem. Ministerstwo nie widzi problemu
Jak pisaliśmy na łamach SmogLabu, PAS sprawdził ile wniosków do Programu Czyste Powietrze złożono w pierwszych trzech miesiącach po jego wznowieniu. Jest to aż siedmiokrotnie mniej niż w analogicznym okresie 2024 roku. Organizacja podkreśla, że mamy do czynienia z najpotężniejszym kryzysem w walce ze smogiem, jaki obserwujemy od wielu lat i przypomina, że walka o czyste powietrze i termomodernizację polskich gospodarstw to element umowy koalicyjnej.
Ze wspomnianych odpowiedzi wynika, że w okresie od 31 marca do 30 czerwca 2025 roku złożono zaledwie 11 160 wniosków. Dla przykładu w analogicznym okresie 2024 roku liczba ta wyniosła 78 326, a w analogicznym okresie 2023 roku – 54 109.
W Ministerstwie Klimatu i Środowiska nie widzą problemu w tąpnięciu zainteresowania programem. – Nowa odsłona programu działa dopiero od trzech miesięcy, ale obserwowane dane już wskazują na systematyczny wzrost zainteresowania z tygodnia na tydzień. Początkowy spadek liczby wniosków jest zjawiskiem przejściowym i naturalnym po wprowadzeniu nowych, bardziej wymagających zasad (takich jak obowiązek wykonania audytu energetycznego), które ograniczają możliwości nadużyć – czytamy w odpowiedzi na pytania prasowe SmogLabu, które zadaliśmy w Ministerstwie.
– Stawiamy na jakość wniosków, a nie na ich liczbę. Naszym celem jest, aby dofinansowywane inwestycje były trwałe, efektywne i realnie przyczyniały się do poprawy jakości powietrza oraz obniżenia kosztów ogrzewania dla gospodarstw domowych – przekonują w resorcie klimatu dodając, że „strategicznym celem nie jest wyłącznie zwiększenie liczby wniosków, ale przede wszystkim trwała poprawa jakości powietrza w Polsce oraz zmniejszenie kosztów ogrzewania dla tysięcy gospodarstw domowych”.
Przedstawiciele Pauliny Hennig-Kloski mówią nam, że „krytyka Polskiego Alarmu Smogowego opiera się na analizie krótkoterminowych danych. Tymczasem działania NFOŚiGW mają na celu zapewnienie trwałości, wiarygodności i skuteczności programu Czyste Powietrze w dłuższej perspektywie”.
Przy obecnym tempie ta perspektywa jest jednak bardzo długa. A dokładniej, jeśli tempo wymiany kopciuchów się utrzyma, to zajmie to ok. czterech dekad. Tymczasem każdego roku z powodu trującego powietrza przedwcześnie umiera ok. 40 tys. Polek i Polaków (według bardziej zachowawczych danych).
„Bez rozwiązań legislacyjnych nie przebrniemy przez to”
Samo rekomendowanie poszczególnym wojewódzkim funduszom, żeby wstrzymały windykację, znaczy zdaniem Andrzeja Guły niewiele. – Fundusze posłuchają, albo nie posłuchają. To tylko rekomendacja. Jestem przerażony tym, co się dzieje. Jestem bardzo rozczarowany, że nie usłyszeliśmy konkretnych rozwiązań.
– Sytuacja jest naprawdę dramatyczna. To jest niebywałe, jak szybko zniszczono zaufanie społeczne do tego ogromnie ważnego programu społecznego. Programu, który już przynosi efekty, bo nie możemy zapominać, że setki tysięcy gospodarstw domowych skorzystały z Czystego Powietrza. Dzięki temu my się teraz cieszymy lepszym powietrzem, a te gospodarstwa domowe także niższymi rachunkami za ogrzewanie. Wszystko zniszczono przez zupełnie niefrasobliwe podejście – mówi SmogLabowi.
Słowa Guły potwierdza sam NFOŚiGW, przedstawiając statystyki od momentu uruchomienia programu w 2018 roku. Do końca maja 2025 roku złożono ponad milion wniosków na zawrotną kwotę 38 miliardów złotych.
Pakiet rozwiązań pomocowych dla oszukanych jest według Funduszu niezbędny. – Bez rozwiązań legislacyjnych nie przebrniemy przez to – powiedział Robert Gajda, wiceprezes NFOŚiGW. To oznacza, że według stanowiska Funduszu konieczna jest interwencja na poziomie ustawowym. A to może być bardzo długi proces.
Andrzej Guła zaleca jak najszybsze zajęcie się grupą pokrzywdzonych w sposób zorganizowany oraz systemowy. – A pomysłu na to nie ma. Poza tym Fundusz po raz pierwszy powiedział, że tej pomocy się nie da zrealizować bez zmiany przepisów. Bo zgodnie z przepisami, rzeczywiście windykacji podlegają ci pokrzywdzeni beneficjenci. Pamiętajmy też, że historia nie jest nowa, bo te problemy rozpoczęły się po reformie Programu, którą wprowadziła minister Moskwa w lecie 2022 roku.
Grupa poszkodowanych, o której mowa, to osoby korzystające z najwyższego poziomu dofinansowania. Guła wyjaśnia: – Tylko tam pojawiły się te problemy na masową skalę. Wyłudzenia były już na końcu, ale wcześniej: zawyżane rachunki, zawyżane dotacje, zła jakość świadczonych usług. To w tej grupie korzystającej z najwyższych dotacji pojawiły się firmy-naganiacze, oferujące „dotację za darmo plus telewizor w bonusie”. Beneficjentom wyłączały się wszystkie alerty bezpieczeństwa.
Marna pociecha?
– Mało tego, te wszystkie patologie zaczęły się wtedy, natomiast Narodowy Fundusz już na początku 2024 roku miał pełną wiedzę, co się dzieje. Gdyby wtedy słuchał alarmistycznych głosów, że takie praktyki mają miejsce, to dzisiaj wielu tych windykacji by nie było – tłumaczy współzałożyciel PAS i dodaje: – Mówiliśmy, że trzeba było szybko naprawiać program, a nie go wstrzymywać. Przez cały 2024 rok nabrano najprawdopodobniej wniosków nawet na około 10 miliardów złotych w tej grupie najbardziej narażonej na nieuczciwe praktyki. Temu można było zapobiec.
W niedawnej rozmowie z PAP wiceprezes NFOŚiGW informował, że do prokuratury i policji wpłynęło ok. 270 zgłoszeń dotyczących nieprawidłowości w realizacji Programu Czyste Powietrze.
Paweł Lachman, prezes zarządu Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) na swoim koncie w serwisie X napisał: – Od kilku dni wzywam MKiŚ i NFOŚiGW do prostego komunikatu do oszukanych beneficjentów w „Czystym Powietrzu”. Jak dodał: To nie jest rozwiązanie, to zawieszenie problemu.
– Po dzisiejszej konferencji oczekiwałbym, że nie będą mówić, „pracujemy, szukamy pomysłu”, tylko przedstawią to, co chcą zrobić, żeby tym ludziom pomóc. Bo im trzeba pomóc. To, co proponują, jest marną pociechą dla beneficjentów – podsumowuje Andrzej Guła.
