Pomiary jakości powietrza w gminie Zabierzów wykonano pyłomierzem wypożyczonym w ramach akcji „Badamy powietrze” prowadzonej we współpracy z Krakowskim Alarmem Smogowym. Pomiary wykonywano dla pyłów zamieszonych PM 10 między 19 listopada a 21 grudnia 2018. Zazwyczaj spotykamy się wynikami pomiarów jakości powietrza na zewnątrz. Wykonując badania jakości powietrza postanowiliśmy sprawdzić m.in., jakim powietrzem oddychają dzieci w szkołach w gminie Zabierzów.

W czasie akcji pomiarowej wykonano trzy typy pomiarów: pomiary stacjonarne w Bolechowicach oraz w Zabierzowie, pomiar przejazdowy w kilku miejscowościach poczynając od Bolechowic poprzez Więckowice, Brzezinkę, Niegoszowice, Rudawę i w Kochanowie kończąc. Pomiar przejazdowy wykonano w dniu 6 grudnia 2018, a pomiar zanieczyszczeń wewnątrz pomieszczeń wykonano między 3 a 21 grudnia 2018. Tych ostatnich pomiarów dokonano w placówkach edukacyjnych.

Pomiary wewnątrz pomieszczeń

Akcją pomiarową objęto pięć placówek edukacyjnych znajdujących się w gminie Zabierzów: szkoły w Brzeziu, Rząsce, Zabierzowie i Zelkowie oraz przedszkole w Zabierzowie.

Z przeprowadzonych pomiarów wynika, że jakość powietrza wewnątrz istotnie zależy od jakości powietrza na zewnątrz. Zanieczyszczenia nie są zatrzymywane przez zamknięte okna ani drzwi, które przeważnie ze względów na konieczność utrzymania właściwej cyrkulacji powietrza są fabrycznie rozszczelnione. W niektórych przypadkach zanieczyszczenie powietrza przekraczało nawet dwukrotnie poziom dopuszczalny dla dobowej wartości pyłów zawieszonych PM 10, czyli 50 µg/m3. Godziny, w których zazwyczaj następowało pogorszenie jakości powietrza i odnotowywano najwyższe stężenia – to godziny wieczorne i poranne, gdy zwiększona jest emisja pyłów związana z rozpalaniem w domowych kotłach na paliwa stałe, czyli węgiel i drewno.

We wszystkich szkołach, w których były wykonywano pomiary, było bardzo ciepło, w niektórych klasach tak, że dzieci rozbierały się do podkoszulków. Zbyt mocno grzejące kaloryfery powodowały także, że powietrze było suche, a dzieci przegrzane.

Temperatury nie dało się regulować przy pomocy regulatorów przy kaloryferach, ponieważ w większości przypadków ich nie było. Nauczyciele regulują często temperaturę w klasie poprzez otwieranie okien, co nie jest dobrym rozwiązaniem w czasie wysokich stężeń zanieczyszczeń, gdyż wpuszczają zanieczyszczenia do pomieszczeń.

Tylko w jednej ze szkół – w Rząsce –jest dość duża liczba oczyszczaczy – są one w większości sal. Pozostałe szkoły, w których sprawdzano jakość powietrza, mają jeden lub dwa oczyszczacze. W przedszkolu w Zabierzowie we wszystkich salach są oczyszczacze, jednak ich ustawienie nie było optymalne. Zdarzało się, że wietrzono w sposób ciągły, to znaczy okno było uchylone mimo złych parametrów powietrza na zewnątrz, a oczyszczacz włączony był na minimum.

Dzieci spędzają w placówkach nawet do 8 godzin dziennie, dlatego jakość powietrza nie jest bez znaczenia.

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są szczególnie narażone na negatywny wpływ zanieczyszczeń gdyż ich układ odpornościowy, a także oddechowy nie są w pełni wykształcone. Dzieci zużywają , w przeliczeniu na masę ciała nawet o 50% więcej powietrza niż dorosłe osoby*.

*Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, pod red. dra Jakuba Jędraka, Polski Alarm smogowy, Kraków 2018

Rząska – szkoła podstawowa
3–4 grudnia 2018

Warunki na zewnątrz: Średnie godzinowe stężenie pyłów PM 10 w godzinach porannych przekraczało 100 µg/m3, jednak stopniowo zmniejszyło się w ciągu dnia i nie przekraczało 100 µg/m3. Wyraźny wzrost nastąpił po godzinie 21:00 i utrzymywał się do godzin porannych. Ok godziny 11:00 nastąpiła duża poprawa warunków na wewnątrz, dzięki wzrostowi siły wiatru.

Warunki wewnątrz: Pyłomierz ustawiono na korytarzu przed szatnią, obok klatki schodowej na parterze. Wybrano to miejsce ponieważ na korytarzu nie ma oczyszczaczy powietrza. Oczyszczacze powietrza znajdują się w większości sal.

Od rozpoczęcia pomiaru poziom zanieczyszczeń pyłem PM 10 utrzymywał sie na niskim i średnim poziomie nie przekraczając 50 µg/m3 dla średniego stężenia godzinowego (poza jedną godziną). Ok godziny 23:00 jakość powietrza uległa pogorszeniu i jego zły stan utrzymywał się do godzin porannych, osiągając średnie godzinowe stężenie na poziomie 101 µg/m3 ok. godziny 3:00 i 108 µg/m3 ok godziny 6:00 rano. Miedzy godziną 8:00 a 9:00 nastąpił spadek stężenia pyłów PM 10 do 41 µg/m3 i dobra jakość powietrza utrzymywała sie do końca pomiaru.

W czasie pierwszego skoku zanieczyszczenia ok. godziny 3:00 nad ranem w szkole nie było nikogo, okna i drzwi były zamknięte, w związku z tym pogorszenie jakości powietrza nie mogło być związane z napływem zanieczyszczeń przez otwarte drzwi lub okna ani z poruszaniem się dzieci na korytarzu.

Dobra jakość powietrza wewnątrz budynku w początkowej fazie pomiarów pokrywała się z w miarę dobrymi warunkami na zewnątrz w ciągu dnia. W nocy jakość powietrza pogorszyła sięi taki stan utrzymywał się do godzin porannych – co przełożyło się na skok zanieczyszczenia i pogorszenie jakości powietrza wewnątrz budynku
Dla porównania wykorzystano dane z najbliższego czujnika Airly umieszczonego bezpośrednio na budynku szkoły.

Brzezie – szkoła podstawowa
17–19 grudnia 2018

Warunki na zewnątrz: godzinowe stężenie pyłu PM 10 ok. godziny 20:00 w dniu 17 grudnia osiągnęło niemal 400 µg/m3. Stężenie godzinowe pyłów PM 10 osiągnęło bardzo wysoki poziom także wieczorem 18 grudnia – najwyższe wskazanie w okolicach godziny 20:00 przekroczyło przekroczyło 550 µg/m3.

Warunki wewnątrz: pyłomierz ustawiono w klasie na parterze. W klasach nie ma oczyszczaczy – poza jednym umieszczonym w świetlicy.

Od rozpoczęcia pomiaru poziom zanieczyszczeń pyłem PM 10 utrzymywał się na wysokim poziomie, a następnie opadał i wzrastał kilkakrotnie. Pomiar rozpoczęto 17 grudnia o godzinie 16:00. Pierwszy wzrost stężenia pyłów PM 10 nastąpił o godzinie 21:00 i osiągnął poziom 162 µg/m3. Nad ranem dnia następnego, 18 grudnia stężenie godzinowe spadło poniżej 50 µg/m3 i w kolejnych godzinach stopniowo rosło, aby o godzinie 19 osiągnąć poziom 190 µg/m3. Następnie ok. godz 20:00 zanieczyszczenie pyłem PM 10 opadało osiągając nad ranem w dniu 20 grudnia stężenie godzinowe poniżej 50 µg/m3.

Zły stan powietrza wewnątrz budynku pokrywał się ze złą jakością powietrza na zewnątrz. Dla porównania wykorzystano dane z najbliższego czujnika Airly umieszczonego bezpośrednio na budynku szkoły.

Należy zauważyć, że znaczny wzrost zanieczyszczenia powietrza w klasie nie był związany z aktywnością dzieci ani wietrzeniem klasy, z którego zrezygnowano. Pogorszenia jakości powietrza w szkole 17 i 18 grudnia następowało w godzinach nocnych i nie było związane ani z otwieraniem drzwi, ani wietrzeniem, ponieważ szkoła była wtedy zamknięta.

Wynika z tego, że nawet kiedy drzwi i okna pozostają zamknięte, zanieczyszczenia dostają sie do budynku najprawdopodobniej poprzez system nawiewowy w oknach, nieszczelność lub niedomknięcie okien lub inną wentylację.

Z wykonanych pomiarów wyliczono także średnie dobowe stężenie pyłów PM 10 i wyniosło ono 102 µg/m3., przekraczając tym samym dwukrotnie dopuszczalny dobowy poziom stężenia dla tego pyłu.

Zelków – szkoła podstawowa
19–20 grudnia 2018

Warunki na zewnątrz: Godzinowe stężenie pyłów zawieszonych utrzymywało sie na wysokim poziome w nocy oraz na nieco niższym w ciągu dnia. Stężenia godzinowe pyłów PM 10 wieczorem 19 grudnia osiągnęły bardzo wysokie poziomy – najwyższe wskazanie było w okolicach godz. 20:00 i przekroczyło 300 µg/m3., wysokie wskazania były także nad ranem.

Warunki wewnątrz: pomiaru dokonano w budynku szkoły w dniach 19 i 20 grudnia 2018 roku. Pyłomierz ustawiono w korytarzu łączącym pomieszczenia szkoły i przedszkola.

Na korytarzu i w klasach nie ma oczyszczaczy powietrza – poza jednym znajdującym się w pomieszczeniach przedszkola.
Od rozpoczęcia pomiaru poziom zanieczyszczeń pyłem PM 10 wzrastał oraz opadał kilkakrotnie. Pierwszy wzrost nastąpił o godzinie 21:00 w dniu 19 grudnia i osiągnął poziom 93 µg/m3, kolejny duży wzrost nastąpił między godz. 6:00 i 7:00 rano 20 grudnia, osiągając poziom odpowiedni o 127 i 131 µg/m3.. Przez pozostałą cześć dnia stan powietrza utrzymywał się na poziomie średnim z wyjątkiem dwóch godzin kiedy godzinowe stężenie spadło do poziomu poniżej 50 µg/m3..

Zły stan powietrza wewnątrz budynku pokrywał się ze złymi warunkami powietrza na zewnątrz. Dla porównania wykorzystano dane z najbliższego czujnika Airly umieszczonego bezpośrednio na budynku szkoły. Wzrost zanieczyszczenia powietrza w godzinach porannych 20 grudnia miedzy godz. 6:00 a 7:00 rano jest najprawdopodobniej związany z otwarciem szkoły i przyjmowaniem dzieci, co oczywiście wiąże się z wielokrotnym otwieraniem drzwi i wpuszczaniem zanieczyszczonego powietrza do środka.

Należy także zauważyć, że pierwszy wzrost zanieczyszczenia o godz 21:00 w dniu 19 grudnia nie mógł być związany z otwieraniem drzwi ani wietrzeniem, ponieważ szkoła była wtedy zamknięta.

Wynika z tego, że nawet kiedy drzwi i okna pozostają zamknięte zanieczyszczenia dostają sie do budynku najprawdopodobniej poprzez system nawiewowy w oknach, niedomknięte okna lub inną wentylację.

Przyjmując, że okna w klasach są takie same jak na korytarzach, można stwierdzić, że stan powietrza w klasach nie różni się od stanu powietrza na korytarzu.

Z wykonanych pomiarów wyliczono także średnie dobowe stężenie Pyłów PM 10 i wyniosło ono 63 µg/m3., przekraczając tym samym dopuszczalny poziom stężenia dla tego pyłu.

Zabierzów – gimnazjum,
20–21 grudnia 2018

Warunki na zewnątrz: średnie godzinowe stężenie pyłów PM 10 między godziną 20:00 a 24:00 przekraczało znacznie 200 µg/m3, w godzinach porannych obniżyło się jedynie na krótko, przekraczając 100 µg/m3, następnie znowu stopiwo wzrastało osiągając poziom znacznie powyżej 200 µg/m3.

Warunki wewnątrz: pomiaru dokonano w budynku gimnazjum w salach szkoły językowej na II pietrze budynku przy ul. Sportowej w Zabierzowie. Pyłomierz ustawiono w jednej z klas. W szkole językowej w żadnym z pomieszczeń nie ma oczyszczaczy powietrza.
Od rozpoczęcia pomiaru poziom stężenia pyłu PM 10 przekraczał 50 µg/m3. (poza jedną godziną).

Średnie stężenie ze wszystkich godzin pomiarów wyniosło 70 µg/m3, co wskazuje na przekroczenie dopuszczalnego dobowego poziomu stężenia dla pyłów PM 10, które wynosi 50 µg/m3.

W sali, w której dokonywano pomiaru, zajęcia językowe odbywają się po południu, zazwyczaj w godzinach 16:00–20:00, tak więc przez cały czas pobytu uczniów na zajęciach w sali stężenie pyłów PM 10 przekraczało dopuszczalne stężenie dobowe.

Zła jakość powietrza wewnątrz budynku pokrywała się ze złą jakością powietrza na zewnątrz.

Dla porównania wykorzystano dane z najbliższego czujnika Airly umieszczonego na ratuszu, przy ul. Wapiennej, oddalonego od budynku gimnazjum w linii prostej o ok. 170 metrów.

Tekst pochodzi z gazety „Na wdechu”, którą przygotowuje i wydaje Zabierzowski Alarm Smogowy.

Zdjęcie: Shutterstock/Sharomka