Aglomeracja krakowska ma duży problem z jakością powietrza. Jego najważniejszym źródłem jest kilkadziesiąt tysięcy kotłów – w tym bezklasowych kopciuchów – na paliwa stałe, które są używane do ogrzewania domów. By poprawić jakość powietrza gminy muszą podjąć konkretne działania. Oto lista 10 najważniejszych spraw „do załatwienia”.
I.Straże gminne lub straż metropolitalna
W wielu podkrakowskich gminach mieszkańcy nie mogą liczyć na szybką interwencję służb w przypadku zgłoszenia spalania odpadów czy łamania przepisów uchwały antysmogowej. W większości gmin okalających Kraków nie ma straży gminnej, albo straż nie podejmuje oczekiwanej interwencji. Problemem jest również brak anonimowości kontrolerów w mniejszych gminach. Dlatego też postulujemy powołanie straży gminnych lub międzygminnych, tak żeby zapewnić mieszańcom podkrakowskich gmin możliwość zgłoszenia podejrzenia o popełnieniu wykroczenia, a także prawo do sprawnych kontroli interwencyjnych. Wbrew obowiązującemu prawu wielu mieszkańców nie ma dostępu do tego typu interwencji.
II.Likwidacja źródeł niskiej emisji w zasobie należącym do gminy
Walka ze smogiem powinna zaczynać się od urzędu gminy. Swoją postawą gminy dają przykład mieszkańcom. Dlatego też władze samorządów obwarzanka powinny zapewnić, iż w zasobie gminnym (w budynkach będących we władaniu gminy) wymienione są wszystkie źródła niskiej emisji. Dotyczy to budynków administracji publicznej, szkół, przedszkoli czy przychodni zdrowia.
III. 40 tysięcy kopciuchów do likwidacji w obwarzanku – konieczna zmiana postaw
Mieszkańcy gmin małopolskich nie zostali odpowiednio poinformowani o obowiązku wymiany „kopciuchów”. Na to mają niespełna trzy lata, gdyż uchwała antysmogowa wchodzi w życie 1 stycznia 2023 roku. Z badań wykonanych na zlecenie Krakowskiego Alarmu Smogowego wynika, iż 80% mieszkańców województwa nie jest świadoma wymogów uchwały antysmogowej. Trudno spodziewać się, że Małopolanie masowo zaczną wymieniać pozaklasowe kotły jeśli w ogóle nie są świadomi takiego obowiązku. Zmiana postaw będzie możliwa jedynie, jeżeli gminy prowadzić będą skuteczną komunikację z użytkownikami kopciuchów, przekonując ich do montażu czystych źródeł ciepła. Obecnie niewiele gmin prowadzi taką komunikację z mieszkańcami.
IV. 1% budżetu gminy na działania antysmogowe
Nie da się skutecznie walczyć ze smogiem nie przeznaczając na ten cel żadnych pieniędzy. Wśród władz gminnych panuje przekonanie, że środki na walkę ze smogiem powinny pochodzić w całości z budżetu centralnego. Budżet centralny powinien finansować poprawę jakości powietrza i o to zabiega od dawna Polski Alarm Smogowy (między innymi o usprawnienie programu Czyste Powietrze i Stop Smog). Jednak nie da się sfinansować całego procesu bez zaangażowania budżetów gminnych. Dlatego postulujemy przeznaczenie 1% budżetów gmin na walkę ze smogiem. Naszym zdaniem środki te powinny koncentrować się na pomocy ludziom najuboższym. Osoby o średnich i wyższych dochodach mogą korzystać z ogólnokrajowego Programu Czyste Powietrze oraz ulgi podatkowej.
V. Punkty obsługi beneficjenta i ekodoradcy w każdej gminie
Osoba, która chce wymienić stary kocioł węglowy i docieplić swój dom powinna mieć możliwość uzyskania profesjonalnego doradztwa w gminie. Chodzi zarówno o bezstronną pomoc w doborze odpowiednich rozwiązań poprawiających stan energetyczny budynku, jak i pomoc w skorzystaniu z dostępnych programów finansowych. Punkty obsługi beneficjenta (POB) powinny wspierać zarówno uboższe gospodarstwa domowe (program Stop Smog), jak i te które kwalifikują się do dofinansowania w ramach programu Czyste Powietrze czy korzystania z termomodernizacyjnej ulgi podatkowej. Osoba, która chce pozyskać dofinansowanie powinna mieć możliwość uzyskania pomocy w „jednym okienku” niezależnie od programu wsparcia do którego chce się zgłosić.
Wsparcie mieszkańców nie powinno ograniczać się do obsługi mieszkańców zainteresowanych modernizacją domu. Ekodoradcy działający w ramach punktów obsługi beneficjenta powinni aktywnie zachęcać do skorzystania z dotacji na wymianę kotłów i docieplenie domów.
VI. Pomoc ubogim: Stop Smog
Jedynie Skawina i Niepołomice złożyły wnioski do rządowego programu Stop Smog, który ma na celu wsparcie najuboższych rodzin przy wymianie źródeł ciepła i termomodernizacji. Należy pamiętać, iż uchwała antysmogowa dotyczy wszystkich, zarówno tych bardziej majętnych jak i tych uboższych. Dlatego uruchomienie pomocy dla tych gospodarstw domowych, których właścicieli nie stać na wymianę źródeł ciepła jest obowiązkiem gminy. Postulujemy żeby wszystkie gminy obwarzanka krakowskiego przystąpiły do programu Stop Smog.
VII. Inwentaryzacja źródeł
Mimo, iż inwentaryzacja jest obowiązkiem gminy zapisanym w Programie ochrony powietrza wciąż nie wszystkie podkrakowskie samorządy wiedzą ile i jakie urządzenia grzewcze na węgiel i drewno znajdują się na ich terenie. Przykładowo w gminach Liszki, Mogilany oraz Wieliczka zinwentaryzowano mniej niż ¼ wszystkich budynków. Inwentaryzacja powinna być zintegrowana z krajową bazą źródeł niskiej emisji, którą tworzy obecnie Ministerstwo Rozwoju.
VIII. Ograniczenia dla kominków w smogowe dni
W wielu domach kominki są tzw. uzupełniającym źródłem ciepła i mają charakter dekoracyjny. Władze gmin powinny już teraz podjąć kampanię nakłaniającą użytkowników takich urządzeń do rezygnacji z przyjemności palenia w kominku w smogowe dni. Dodatkowo takie ograniczenie powinno zostać określone w nowym Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego. Taką możliwość daje znowelizowane niedawno rozporządzenie ministra środowiska w sprawie planu działań krótkoterminowych. Skuteczne przestrzeganie takich ograniczeń będzie możliwe jedynie w sytuacji gdy na terenie gmin podkrakowskich funkcjonować będą straże gminne.
IX. Nowe budynki
Wokół Krakowa wciąż każdego roku przybywa wiele budynków jednorodzinnych. Są ona wyposażana w nowe źródła emisji – kominki, kotły na paliwa stałe węgiel i drewno. Władze samorządowe powinny prowadzić działania, które zachęcać będą do budowy budynków, które nie stanowią obciążenia dla małopolskiego powietrza, ale są również przyjazne dla klimatu.
X. Nakłaniać przedsiębiorców do ograniczenia emisji zanieczyszczeń
Zakłady przemysłowe oraz produkcyjne i usługowe – zarówno większe i mniejsze są źródłem zanieczyszczenia powietrza. Szczególnie odczuwalny problem dotyczy Skawiny. Jednak również w pozostałych miejscowościach obwarzanka są przedsiębiorstwa, które w znaczącym stopniu przyczyniają się do niskiej emisji – szklarnie, zakłady samochodowe, piekarnie itd. Jak do tej pory niewiele działań koncentrowało się na ograniczaniu emisji z sektora usług, przemysłu czy rolnictwa. Nie może być tak, iż obowiązek ograniczenia uciążliwych zanieczyszczeń dotyczy jedynie mieszkańców Małopolski podczas, gdy przedsiębiorcy prowadzący uciążliwą działalność dostają „taryfę ulgową”. W tym obszarze konieczna jest bliska współpraca pomiędzy gminami, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, a starostwem powiatowym i Urzędem Marszałkowskim, które udzielają zezwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza.
