Udostępnij

Czy wystarczy zakręcić kran, żeby pomóc w walce z suszą? Pytamy eksperta

19.05.2020

„Najlepiej jest zatrzymywać wodę jak najbliżej miejsca, w którym się pojawiła. Możemy albo ją rozsądnie rozprowadzać po działce, tak by wsiąkała, albo gromadzić w jakimś zbiorniku i później wykorzystywać ją do podlewania roślin”. O tym, co jeszcze możemy zrobić, by zatrzymywać wodę, a także o odpowiedzialności przemysłu (w tym elektrowni) za problem suszy, rozmawiamy z doktorem Sebastianem Szklarkiem, ekspertem ds. gospodarki wodnej i autorem bloga „Świat Wody”*.

Zachęca się nas ostatnio w różnych kampaniach społecznych, do tego, by oszczędzać wodę. W jakim stopniu nasze indywidualne działania mogą pomóc w przeciwdziałaniu suszy, a na ile jest to sprawa odpowiedzialności większych podmiotów, np. przemysłu?

Tak naprawdę, jeżeli chodzi o suszę, to odpowiedzialni są wszyscy Ci, którzy nie zatrzymują opadu na swoim terenie. Jeżeli korzystamy z ujęć wód podziemnych, tych głębszych, to w ogóle nie ma związku z suszą, czy my będziemy mniej czy więcej zużywać wody. Tak samo nie ma związku z suszą pobieranie wody przez elektrownie do chłodzenia, ponieważ ona po niedługim czasie jest oddawana, a straty, związane m.in. z parowaniem, są raczej niewielkie. Jest to najprawdopodobniej kilka procent.

Zrobiłem nawet porównanie na podstawie danych GUS, ile w ogóle wody pobiera przemysł w Polsce. Okazało się, że większość zużycia notuje się w pięciu gminach, gdzie znajdują się dziś elektrownie. Ale, tak jak powiedziałem wcześniej, one pobierają, ale też oddają wodę. Dlatego ten termin ostatnio popularny, że przemysł czy elektrownie zużywają wodę i tym samym powodują suszę, nie jest uzasadniony.

Problem z wodą jednak mamy.

Oczywiście. Wodę i tak trzeba oszczędzać, choć bardziej ze względu na ograniczoną wielkość zasobów podziemnych, skąd czerpiemy ok. 70 proc. wody.

Ujęcia wód podziemnych to są zasoby, które tworzyły się przez setki, jak nie tysiące lat, w zależności o jak głębokich odwiertach mówimy. Dlatego jeżeli mamy dziś gospodarkę nastawioną od lat na odwadnianie terenu, czyli na to, żeby woda deszczowa jak najszybciej nam uciekała z terenu, to nie zapewniamy odtwarzania się zasobów podziemnych. Tak więc – jak najbardziej oszczędzanie wody ma sens, ale z innych powodów niż susza.

To dlaczego mówi się o oszczędzaniu wody właśnie teraz, kiedy susza staje się coraz bardziej dotkliwa?

Ponieważ w trakcie suszy masowo korzystamy z wody do podlewania trawników, ogrodów, a zdarza się, że i rolnicy podlewają swoje uprawy. Ze względu na wysokie temperatury powietrza, a także wody, efektywność chłodzenia elektrowni jest mniejsza. A że w ostatnim czasie wysokie temperatury występują w tym samym czasie co susza, to zaczęliśmy łączyć ze sobą te dwa zjawiska i wielu błędnie uznaje, że susza (czyli mniejsza ilość wody) zagraża bezpieczeństwu energetycznemu. Tak naprawdę tylko niewielki procent mocy wytwarzanych w konwencjonalnych elektrowniach jest narażony na deficyt wody.

Czyli nieco upraszczając: jeśli nie zatrzymujemy wody deszczowej, to ona nam ucieka w kierunku Bałtyku, natomiast w przypadku, gdy to robimy, woda wsiąka i przynajmniej część z niej może wrócić do zasobów podziemnych?

Tak. Jeżeli jest zapewniony tak zwany krajobraz retencyjny, to w dobrym układzie nawet 50 proc. wody może wsiąkać i odtwarzać te zasoby. Im jednak teren jest bardziej przekształcony, tym mniejsza jest ilość tego, co wsiąka. Dobry przykład to działanie kopalni odkrywkowych na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Odpompowywanie wody podziemnej nie jest równoważone odpowiednią ilością wody wsiąkającej, co prowadzi do ściągnięcia wody z terenu i wysychania jezior. Tak samo dzieje się w przypadku ujęć wodociągowych, tylko, że jest to bardziej rozłożone w czasie. Naszemu pokoleniu może tej wody wystarczyć, ale kolejne mogą mieć problem. Albo będą musieli kopać głębiej, albo zastanawiać się nad innymi źródłami wody pitnej.

Czytaj także: Czeka nas susza najgorsza od 50 lat? “Rośliny nie mają wilgoci na start”

Co w takim razie każdy z nas może zrobić, żeby zatrzymywać wodę?

Najlepiej jest zatrzymywać wodę jak najbliżej miejsca, w którym się pojawiła. Jeżeli mamy dom, to wody z rynien nie odprowadzajmy do kanalizacji. Ją można zatrzymywać. Możemy albo ją rozsądnie rozprowadzać po działce, tak by wsiąkała, albo gromadzić w jakimś zbiorniku i później wykorzystywać ją do podlewania roślin. Wtedy zarządzamy wodą racjonalnie i nie zużywamy zasobów podziemnych na coś, co możemy zrobić dzięki deszczówce.

Natomiast jeśli chodzi o miasta, mogą być wdrażane rozwiązania tzw. błękitno-zielonej infrastruktury , czyli czegoś, co zyskuje obecnie na popularności także w Polsce. Chodzi przede wszystkim o to, by woda z miejsc przekształconych (dachów, chodników, itd.) była retencjonowana w terenach zielonych. W mieście trudniej jest zatrzymywać wodę tam, gdzie się pojawiła, jednak powinniśmy się starać retencjonować ją jak najbliżej.
W przypadku rolnictwa ważna jest z kolei kwestia rowów melioracyjnych, nastawionych dziś na odprowadzenie wody. Trzeba odtworzyć system zastawek, by w przypadku opadów można było je zamknąć i zatrzymać wodę w rowach. Wtedy z jednej strony zyskujemy zasób do podlewania, z drugiej natomiast podnosi się lokalnie poziom wód gruntowych, ponieważ rowy nie ściągają wody z terenu. Woda przy zamkniętych zastawkach zostanie także w glebie, dzięki czemu spowolnione jest wysychanie.

Jest to tak zwana rozproszona retencja, która jest kluczowa w przeciwdziałaniu suszy. Należy jednak pamiętać, że choć susza jest zjawiskiem naturalnym, które się zdarza i będzie zdarzać, to ze względu na zmiany klimatu jest to problem coraz intensywniejszy i coraz częstszy. Oprócz zatrzymywania wody powinniśmy też przeciwdziałać zmianom klimatu, spowodowanym przez człowieka, a więc ograniczać emisje gazów cieplarnianych.

Najczęściej mówimy o retencji latem, gdy problem suszy już nas bezpośrednio dotyka. Jeśli jednak dobrze rozumiem, powinniśmy myśleć o zatrzymywaniu wody długofalowo (w ciągu roku), a nie tylko wtedy, gdy problem nadchodzi?

Z suszą i ze zmianami klimatu jest podobny problem: są to zjawiska, które gdzieś tam powoli się rozwijają i kiedy już odczuwamy ich efekty, to jest za późno, by ten problem rozwiązać. Przy powodzi na przykład jest inaczej: nawet jeśli woda nam się gdzieś jednego roku rozleje, to możemy w miarę szybko podjąć działania, inwestycje, by w kolejnych latach powodzi w tym miejscu nie było. Ponieważ susza i zmiany klimatu są rozciągnięte w czasie, to już teraz musimy podejmować działania, by w dalszej przyszłości ograniczyć ich skutki.

_

* Dr Sebastian Szklarek jest ekspertem ds. ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami, gospodarowania zasobami wodnymi, monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz ekohydrologii i ekologii wód. Jest autorem bloga „Świat Wody„.

Zdjęcie: Shutterstock/Astrid Gast

Autor

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.