Jedwabny Szlak przetrwał przez ponad półtora tysiąca lat wiele wojen, trzęsień ziemi, burz piaskowych, wizyty milionów turystów, a nawet akty wandalizmu.
Jednak ekstremalne zjawiska pogodowe spowodowane zmianami klimatycznymi coraz bardziej zagrażają starożytnym reliktom kulturowym w północno-zachodniej prowincji Gansu w Chinach. Podjęto pilotażowy projekt komputerowy, by je zabezpieczyć dla potomnych.
Rys historyczny. Dziedzictwo UNESCO
Pochodzące z IV w. świątynie jaskiniowe w mieście Dunhuang w północno-zachodniej prowincji Gansu przetrwały ponad półtora tysiąca lat. Jednak obecnie zmiany klimatu zagrażają w poważny sposób starożytnym chińskim dziełom sztuki i posągom w jaskiniach, zapisanym na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
W przeszłości historycznej Dunhuang był oazą i miejscem przystankowym kupców podróżujących Jedwabnym Szlakiem między Chinami a Azją Środkową.
Według danych UNESCO pierwsza jaskinia powstała około 366 r. n.e. Potem zaczęły powstawać następne 491 jaskiń przez co najmniej tysiąc lat. Dziś jest to jedno z najbogatszych repozytoriów sztuki buddyjskiej, w której mieszały się style orientalne Chin, Indii, Turcji, a także mniejszości etnicznych. Ogółem na jego obszarze mieści się około 45 tys. metrów kwadratowych malowideł ściennych i ponad 2 tys. malowanych rzeźb.
Ulewne deszcze pustoszą zabytki
Naukowcy zanotowali, że w samym 2021 r. co najmniej 1763 miejsca kultury w północnej prowincji Shanxi zostały spustoszone przez krótkotrwałe, ale intensywne ulewne deszcze. Ponadto spowodowały one poważne uszkodzenia ścian i fundamentów zabytkowych budynków, a nawet całych historycznych budynków. W 2022 r., ponad 300 mil od jaskiń Mogao i oazy Dunhuangu, ulewny deszcz podniósł poziom wilgotności w grocie Jinta w mieście Zhangye aż o 93 proc.
Na spotkaniu w Pekinie grupa ekspertów ds. konserwacji dziedzictwa kulturowego z Dunhuang Research Academy oraz klimatolodzy z Greenpeace East Asia omówili wpływ ekstremalnych opadów deszczu w Gansu. Naradzili się, jakie podjąć środki zapobiegawcze, by ratować dziedzictwo kulturowe Chin przed niekorzystnym wpływem zmian klimatu.
– W przeciwieństwie do Dunhuang, wiele miejsc historycznych nie ma długoterminowych danych z monitorowania, aby zbadać wpływ zmian klimatu – powiedziała Li Zhao, starsza badaczka w pekińskim biurze Greenpeace East Asia. Zwróciła uwagę, że Akademia Dunhuang ma dziesięciolecia danych na temat temperatury, wilgotności i prędkości wiatru zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz jaskiń, dzięki międzynarodowym projektom współpracy, które rozpoczęły się w latach 60-tych.
Od 2000 r. suma opadów w prowincji wyraźnie wzrosła, ale liczba dni deszczowych spadła. Jest to spowodowane tym, że pomimo tego, że jest mniej deszczów, są one bardzo gwałtowne i przybierają postać ulew.
Zmiany klimatu i wiążące się z nimi ulewne deszcze najmocniej szkodzą jaskiniom Mogao, zwłaszcza jaskini nr 85 – czytamy w lipcowym raporcie Greenpeace. Dodatkowo duże ryzyko stwarzają powodzie z często wylewanej pobliskiej rzeki Daquan oraz coraz częstsze przeciekanie wody deszczowej podczas ulew jest. Te przykre zdarzenia pogodowe przyczyniają się do zawilgacania jaskiń, co też ma bardzo zły wpływ na malowidła i posągi.
Powodzie stanowią zagrożenie dla starożytnych artefaktów
Badacze zauważyli, że zwiększenie ryzyka powodzi może prowadzić do gromadzenia się wody na zboczach wzgórz. A to z kolei może grozić zawaleniem się jaskiń.
– Skoki wilgotności, gwałtowne powodzie i zawalenia już się zdarzają – powiedziała Li.
Uważa, że „zwiększone ataki” opadów deszczu już dziś stanowią poważne ryzyko. W ciągu czterech minionych dekad stwierdzono 20 powodzi .
Wang Tingyu, badacz z Dunhuang Research Academy i współautor nadchodzącego raportu, dodatkowo podkreślił w rozmowie z Sixth Tone, że ryzyko zniszczenia dziedzictwa kulturowego Gansu nasiliło się z powodu ekstremalnych zdarzeń pogodowych w postaci nawalnych opadów deszczu, powodzi i lawin błotnych.
Wilgoć i ciepło niszczą obrazy naskalne
Zdaniem badaczy ekstremalne opady deszczu stają się coraz częstsze i coraz mocniej zagrażają przetrwaniu jaskiń w Dunhuangu i Zhangye. Ich szczegółowe badania wykazały, że gwałtowne i ulewne opady deszczu niosą z sobą duże zawilgocenie w pomieszczeniach skalnych. Jest to jedna z głównych przyczyn łuszczenia się i odklejania malowideł naściennych. Ponadto połączenie wilgoci i ciepła sprzyja krystalizacji soli. To prowadzi do gromadzenia się jej na powierzchni tychże malowideł. Przy nasyceniu powietrza parą wodną (60-65 proc.), grozi to całkowitym usunięciem farby z obrazu.
Również przecieki wody deszczowej z sufitu i ścian doprowadziły do zniszczeń wielu obrazów i posągów. Z kolei gwałtowne powodzie i lawiny błotne były przyczyną zawalenia się niektórych jaskiń – czytamy w raporcie.
Względnie stabilne i suche warunki pustynne pozwoliły zachować w nienaruszonym stanie obrazy i posągi przez ponad tysiąc lat. Średnia temperatura w prowincji Gansu co dekadę rośnie o 0,28 st. C. A więc szybciej, niż wynosi średnia światowa.
Grota Jinta w Zhangye, będąca dziedzictwem narodowym Chin, doznała dość poważnych uszkodzeń malowideł naskalnych i posągów. Erozja wodna, łuszczenie się i odklejanie były główną przyczyną tego pechowego zdarzenia. Od roku po północnej stronie jej środkowego filaru tworzyło się pęknięcie o grubości 0,3-0,5 cm, przez które już wycieka woda. Są również odpryski farb na suficie i ukazują się znaczne uszkodzenia ściany jaskini.
W latach 1961-2022 na tym obszarze miejscowa stacja meteorologiczna odnotowała wzrost opadów. A w ciągu minionych siedmiu dekad średnia temperatura w Chinach rosła szybciej, niż średnia światowa. – Taka jest bolesna rzeczywistość wpływu zmian klimatu – stwierdziła Li Zhao, badaczka pekińskiego biura Greenpeace East Asia.
– Chociaż wciąż pracujemy nad udokumentowaniem, zrozumieniem i zachowaniem tych fragmentów naszej historii, rozpuszczają się one na naszych oczach.
Cyfrowy system potrzebny do monitoringu jaskiń
Od 10 lat Akademia Badawcza Dunhuang opracowywała cyfrowy system monitorowania środowiska dla jaskiń Mogao. W jego ramach odbywa się zastosowanie w danym czasie następujących kluczowych parametrów w jaskiniach:
- temperatura,
- wilgotność,
- stężenie dwutlenku węgla.
Getty Conservation Institute to organizacja non-profit z siedzibą w Los Angeles. Od wielu dziesięcioleci współpracuje z lokalnymi ekspertami w celu szczegółowej ochrony i rejestrowania znalezisk archeologicznych w regionie. Między innymi w Chinach. W ramach platformy oprogramowania typu open source Arches powstał pilotażowy projekt Arches Dunhuang. Jest to system inwentaryzacji dziedzictwa dla ochrony zasobów groty na odcinku Jedwabnego Szlaku Gansu w Chinach.
– Miejsca, które obejrzeliśmy, obejmują jedne z najlepiej finansowanych i najlepiej obsadzonych miejsc dziedzictwa kulturowego w Chinach. Istnieją setki mniej finansowanych, mniej zbadanych witryn w całych Chinach, które są narażone na te same zagrożenia – powiedział David Myers, starszy specjalista ds. projektów Getty.
Li skomentowała: – Dane mogą dać jasny obraz wpływu zmian środowiskowych na relikty kulturowe. Ale w wielu innych miejscach prace monitorujące dopiero się rozpoczęły w ostatnich latach.
Źródła:
- www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-s-ancient-silk-road-artwork-and-statues-at-risk-from-climate-change
- edition.cnn.com/travel/article/china-dunhuang-murals-climate-threat-intl-hnk/index.html
- www.wionews.com/world/climate-change-threatens-ancient-chinese-artwork-and-statues-warn-researchers-616816
- www.washingtonpost.com/world/2023/07/16/china-gansu-greenpeace-climate-change/
- www.sixthtone.com/news/1013323
- www.greenpeace.org/eastasia/press/8102/ancient-buddhist-art-in-peril-as-extreme-rainfall-hits-chinas-silk-road/
- isprs-archives.copernicus.org/articles/XLVI-M-1-2021/837/2021/
–
Zdjęcie tytułowe: LIUSHENGFILM/Shutterstock
