Polski Alarm Smogowy opublikował ranking najaktywniejszych miejscowości w Programie Czyste Powietrze. To pierwsze takie zestawienie, które prezentuje „ranking wszechczasów”, czyli statystyki od początku funkcjonowania ulubionego programu Polaków. Zestawienie wygrywa Rybnik, którego mieszkańcy złożyli największą liczbę wniosków. Udało nam się porozmawiać z włodarzem tego miasta.
Ranking obejmuje lata 2018-2023. Uwzględnia dwa kryteria. Po pierwsze liczbę wniosków o wymianę starych urządzeń grzewczych. Po drugie liczbę wniosków odniesioną do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie. Biorąc pod uwagę liczbę wniosków, na pierwszym miejscu spośród wszystkich 2477 gmin w Polsce znajduje się Rybnik. Przoduje z liczbą 6481 złożonych wniosków. Pod względem liczby wniosków w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych w gminie pozycję lidera zajmuje śląska gmina Radlin.
Oprócz Rybnika w ciągu ostatnich lat największa liczba wniosków została złożona w Częstochowie, Łodzi, Jaworznie i Radomiu. Pierwsza dwudziestka gmin z największą liczbą wniosków znajduje się poniżej.
Drugie zestawienie to odniesienie liczby wniosków do budynków jednorodzinnych w danej gminie. Tu króluje wspomniany Radlin, za nim są Jejkowice i Rydułtowy. To oznacza, że podium przypada gminom ze Śląska. Kolejne trzy miejsca to: Górno ze świętokrzyskiego, Lyski ze śląskiego i Igołomia-Wawrzeńczyce z krakowskiego obwarzanka w Małopolsce.
„Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałem”
Przypadek Rybnika jest szczególny. Jeszcze kilka lat temu śląskie miasto było zagłębiem smogu. Opisywaliśmy to na naszych łamach wielokrotnie. W 2017 r. Rybnik z powodu smogu zawiesił zajęcia w szkołach i przedszkolach. Z kolei w 2020 r. publikowaliśmy niepokojące badania dotyczące rybnickich dzieci.
- Rybniczanie złożyli niemal 6,5 tys. wniosków w programie Czyste Powietrze. W mieście mieszka 131 tys. osób.
– Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałem – mówił wtedy epidemiolog prof. Tim Nawrot, komentując polsko-francusko-belgijskie badania. Polegały one na porównaniu stężeń tak zwanego „czarnego węgla” w moczu dzieci z Rybnika i Strasburga. Jest to rakotwórczy składnik zanieczyszczonego powietrza, który odkłada się w naszych organizmach. Okazuje się, że u polskich dzieci wykryto średnio pięć razy wyższe stężenie czarnego węgla niż u badanych z Francji.
- Czytaj także: Dzieci z Rybnika narażone na rakotwórczy „czarny węgiel”. 5 razy bardziej niż te z Francji
Rybnik antysmogowym liderem. Prezydent Kuczera: „Jestem dumny z mieszkańców”
Cztery lata później w Rybniku można spokojnie oddychać. Co prawda wciąż zdarzają się smogowe dni, ale ich liczba zauważalnie spadła. – Jeszcze w 2010 r. mieliśmy 134 dni smogowe. W 2023 takich dni było tylko 16! – mówi nam Piotr Kuczera, prezydent Rybnika. Dodaje, że podstawowym czynnikiem, który wpłynął na lepszy stan powietrza, jest wymiana źródeł ciepła przez samych mieszkańców. – Pogoda ma wpływ, ale nie aż tak duży – podkreśla Kuczera zapytany przez SmogLab.
I rzeczywiście. Europejskie Centrum Czystego Powietrza (ECAC) sprawdziło na przykładzie Rybnika, co wpłynęło na poprawę jakości powietrza. Badano na ile do tej poprawy przyczyniają się działania antysmogowe, a na ile jest to wynik czynników meteorologicznych.
Jak wynika z analizy ECAC, które badało poprawę jakości powietrza w Rybniku w ostatnich latach, aż 71 proc. poprawy uzyskano dzięki działaniom antysmogowym takim jak wymiana starych, najbardziej zanieczyszczających powietrze urządzeń grzewczych, tzw. kopciuchów, w których spalany jest węgiel lub drewno. – Zaledwie 29 proc. poprawy można przypisać czynnikom meteorologicznym, czyli efektowi „ciepłej zimy” – mówi Dominika Mucha, wiceprezeska ECAC-u i dodaje, że Rybnik może służyć za wzór skuteczności działań antysmogowych dla innych samorządów.
– Jestem dumny z naszego miasta i z rybniczan – komentuje wspomniany prezydent Piotr Kuczera. Mieszkańcy podjęli ten wysiłek i z pełną konsekwencją przystąpili do wymiany kopciuchów. Te działania oparliśmy na trzech filarach: edukacja, dotacja i kara. Szczególnie w naszym mieście przejęto się pierwszymi dwoma. Po pierwsze działania edukacyjne przynoszą skutek, a po drugie bardzo dobrze wykorzystaliśmy opcje dotacyjne, co widać zresztą w dzisiejszym rankingu – zauważa włodarz.
Dodaje też, że „dobrze zagrała synergia między administracją publiczną, a oddolnymi działaniami mieszkańców”. – Pracę na samym dole wykonywał też Rybnicki Alarm Smogowy. Dziś ta zmiana jest bardzo widoczna – zauważa Kuczera.
PAS publikuje „ranking wszechczasów” Programu Czyste Powietrze
Wśród dwudziestu najaktywniejszych samorządów w Czystym Powietrzu najwięcej jest gmin z województwa śląskiego. W zestawieniu pokazującym liczbę wniosków o dotację w odniesieniu do liczby budynków jednorodzinnych w danej gminie, aż 16 gmin na 20 najaktywniejszych pochodzi z tego województwa.
Polski Alarm Smogowy podkreśla, że to przede wszystkim od aktywności samorządu lokalnego zależy stopień poprawy jakości powietrza. – Tam, gdzie samorząd działa prężnie i pomaga mieszkańcom przy wymianie starych źródeł ciepła, tam widać efekty w postaci czystszego powietrza – mówi Andrzej Guła, lider PAS. – W Rybniku i Radlinie prowadzono też wiele kampanii. Ich celem było zachęcanie mieszkańców do sięgania po dotacje. To właśnie dzięki tej postawie i tak dużemu zaangażowaniu ze strony samorządu gminy te znalazły się na szczycie rankingu – dodaje Guła.
- Poprawa jakości powietrza w Rybniku jest spektakularna. W 2010 roku odnotowano 134 smogowych dni, w 2014 r. – 127, w 2018 r. – 108, w 2021 r. – 67, a w 2023 r. zaledwie 16 dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10.
– Poprawę jakości powietrza udało się uzyskać dzięki wymianie kilkunastu tysięcy kopciuchów w ostatnich latach w ramach Czystego Powietrza czy ze środków zdobywanych przez samorząd w innych źródłach – mówi Janusz Piechoczek, działacz PAS i Rybnickiego Alarmu Smogowego. Piechoczek dodaje, że jeszcze kilka lat temu Rybnik był na czele rankingu Światowej Organizacji Zdrowia najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie. Obecnie jest na dobrej drodze do tego, aby osiągnąć jakość powietrza zgodną ze standardami WHO.
Czym jest program Czyste Powietrze?
Czyste Powietrze to dziesięcioletni program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który został uruchomiony w 2018 r. Jego założeniem jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych.
W kwietniu program zostanie poddany modyfikacji, zmieni się kilka reguł jego funkcjonowania. Jakie są główne założenia zmian, które wchodzą w życie od 22 kwietnia? Ukrócenie nieuczciwych praktyk i lepsza ochrona osób korzystających z dotacji. Dzięki temu dotacja ma trafiać do tych, którzy rzeczywiście jej potrzebują.
Celem programu jest wymiana 3 milionów „kopciuchów” (pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno) do 2029 r. Według barometru Czystego Powietrza, który prowadzi PAS, do końca lutego 2024 r. złożono 689 tys. wniosków na wymianę kopciuchów, co stanowi 23 proc. założonego celu.
–
Zdjęcie tytułowe: Shutterstock/Curioso.Photography
