Smog nie odpuszcza. Świat nauki, polityki, publicystyki, biznesu oraz organizacji pozarządowych wczoraj i dziś spotkał się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, żeby debatować nad najważniejszymi kwestiami dotyczącymi klimatu i ochrony powietrza. Osoby eksperckie odpowiedziały na szereg nurtujących i wnikliwych pytań podczas Szczytu Klimatycznego TOGETAIR 2023, nad którym patronat objął SmogLab.
WHO podaje, że 99 proc. populacji żyje w miejscach o powietrzu niespełniającym norm. Same normy zawartości pyłów w powietrzu zostały podwyższone. Wyzwaniem są ok. 2 mln pieców węglowych, które wciąż stoją w polskich domach i nas trują.
Dzisiejszy panel pt. „Smog kontratakuje. Zdrowie publiczne polaków” moderował nasz redakcyjny kolega Maciej Fijak.
Smogowi pacjenci
Dr Michał Domaszewski, lekarz rodzinny, podkreślił, że smog obejmuje praktycznie całą medycynę: alergie, zapalenia spojówek, choroby serca. – Smog praktycznie przenika do wszystkich gałęzi medycyny. Grypa czy covid mogą mieć powikłania, a smog nam w tym nie pomaga. Sezon grzewczy jest sezonem infekcyjnym. Wtedy jest mnóstwo pracy i wiecej pacjent ów. Wiele chorób ulega zaostrzeniu w czasie alarmu smogowego. Jeśli prawdą są 3 tys. pacjentów umierających przedwcześnie w Warszawie co roku, wyobraźmy sobie, ile miejsc w szpitalach jest zajętych.
Dr Domaszewski zachęcił do promocji zdrowia oraz edukacji. A w gabinetach lekarskich często brakuje na to czasu. „Ile ma pan stopni w domu? Czym pan ogrzewa?” – te pytania rzadko padają z ust lekarzy. Do podniesienia świadomości samych decydentów zachęcał z kolei dr Skotak z IOŚ PIB.
Dzieci, zanim wezmą pierwszy oddech, mają smog w organizmie
O badaniach sadzy w płucach płodów oraz badaniach prof. Czarnobilskiej nad zdrowiem najmłodszych opowiedziała Anna Dworakowska, przedstawicielka krakowskiego Alarmu Smogowego (KAS). Walkę ze smogiem przybliżyła podczas przemówienia zatytułowanego: „Polski Alarm Smogowy – wygrać ze smogiem”. Podsumowała lokalne uwarunkowania oraz podała dobre przykłady walki o czyste powietrze.
Dr Krzysztof Skotak, dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ PIB) mówił o badaniach narażenia dzieci na zanieczyszczenia powietrza w ciągu całego ich życia, ale także krótkich okresów.
Opowiedział o neurosmogu i innowacyjnym projekcie – pierwszych takich badaniach w Polsce. Naukowcy zbierają informacje o wpływie zanieczyszczeń powietrza na rozwijający się mózg dzieci do 14-15 lat. – Z UJ prowadzimy szereg równoległych badań, włącznie ze skanami mózgu oraz badań przesiewowych.
Uczeni pracują także z psychologami, który wspierają m.in. dzieci chore na ADHD. – Aktywność mózgu dzieci oraz testy psychoruchowe wskazują ewidentnie, że szybkość reakcji, poprawność odpowiedzi i decyzji pokazuje, że im wyższe zanieczyszczenie powietrza, tym gorzej. Szczególnie dotyczy to oddziaływania w bardzo krótkim okresie – np. 1-2 godzin. Zanieczyszczenia z transportu wykazują bardzo szybki wpływ na mózg dzieci – mówi dr Skotok. Dalsze badania trwają.
A zdrowie Polaków ze wszystkich grup wiekowych?
Anna Rulkiewicz, prezeska Grupy Lux Med: Obserwujemy statystyki z ostatnich 3 lat. Znacznie się one różnią od wcześniejszych. Ponad dwukrotnie wzrosła liczba rozpoznanych chorób układu oddechowego. Jak dodała, ten sezon infekcyjny jest dotkliwy i trwa długo. Prawie 3-krotnie wzrosła liczba L4 z powodu chorób układu oddechowego.
Smog zaostrza przebieg wielu chorób. – Borykamy się od 3 lat z covidem, w czym smog też nie pomaga. Smog wzmaga też przebieg chorób cywilizacyjnych: nowotworów, chorób układu krążeniowego. My to widzimy w statystykach Wszystko razem to jest jedna burza.
NFOŚiGW o smogu
Paweł Mirowski, zastępca prezesa zarządu NFOŚiGW, opowiedział jak walczyć z ubóstwem energetycznym na postawie dostępnych programów. Na pierwszy plan wysunął Program Czyste Powietrze. – Jest o co, a przede wszystkim z czym walczyć, czyli o zdrowie Polaków, ale też ich portfele. Wydaje się, że zmotywować Polaków do podjęcia decyzji możemy pokazując, że będą oddychali czystym powietrzem, ale dla ich gospodarstw domowych będzie to miało wymiar finansowy. – Teraz NFOŚiGW przedstawia Program Czyste Powietrze jako flagowy. Ten, który poprawia efektywność energetyczną budynków i wymienia kopciuchy.
Jak wyjaśnił Mirowski, aspekt finansowy jest dla Polaków bodźcem do zmiany. Teraz można uzyskać nawet 136 tys. zł na termomodernizację i wymianę kopciucha. Od 3. stycznia br. złożono ponad 53 tys. wniosków na 1,5 mld zł.
Konieczne zmiany w Programie Czyste Powietrze
Aby rozwiązać polski problem ze smogiem należy zmodernizować miliony domów – mówią eksperci.
Andrzej Guła lider i współzałożyciel PAS: – Wciąż ponad 30 proc. domów jednorodzinnych w Polsce nie ma żadnego ocieplenia ścian zewnętrznych. To są takie „wampiry energetyczne”. To jest duże wyzwanie inwestycyjne, które ma również niezwykle ważny aspekt – to też walka o budżety domowe. Po termomodernizacji węgla dom będzie potrzebował 2 razy mniej węgla. A po wymianie źródła ciepła wcale nie będzie potrzebował tego węgla.
Wskazał dwa obszary koniecznych reform w programie Czyste Powietrze:
– odbiurokratyzowanie na poziomie WFOŚiGW – przystępujący do programu miesiącami czekają na rozliczenie, a także muszą wypełnić ok. 50 stron dokumentacji,
– prefinansowanie – wielu ludzi nie stać na przystąpienie do programu, bo nie mają 100 tys. zł do zapłacenia z góry.
Nie brakuje skarg na biurokrację, odmowy z kuriozalnych przyczyn i potyczki formalne.
– To nie może być tak, że mieszkaniec przystępujący do Programu Czyste Powietrze jest czasem traktowany jak potencjalny przestępca – powiedział Guła.
Górny Śląsk i walka ze smogiem
Blanka Romanowska, dyrektorka Departamentu Infrastruktury i Środowiska Urzędu Metropolitarnego Górnośląsko-Zagłebiowskiej Metropolii nakreśliła lokalne uwarunkowania i problemy w jednym z programów. Poruszono też problem osób wykluczonych energetycznie, którym przysługuje pomoc z Programu Stop Smog.
– Centralna część Śląska, mająca największe zagęszczenie ludności (ponad 900 osób/km2) wpływa na nasze różne problemy środowiskowe. Nie pozostaje nam nic innego, jak zachęcać mieszkańców do Programu Czyste Powietrze. Widać rzeczywiście pospolite ruszenie.
Śląskie gminy biorą czynny udział w Programie STOP SMOG. Co z Czystym Powietrzem? Romanowska wskazała na swego rodzaju konkurencję, która występuje obecnie między tymi dwoma programami. Mirowski zapowiedział podwyższenie dofinansowania o 100 proc, czyli do 106 tys. zł i zmniejszenie wkładu oraz zniesienie jednego kryterium dochodowego. Gdzie potrzebna jest największe wsparcie?
– Gęstość zaludnienia to przecież nie tylko domy jednorodzinne, ale również dawne domy robotnicze – tzw. „familoki” oraz stare kamienice – powiedziała Romanowska i zaznaczyła konieczność dodatkowego wsparcia tam, gdzie potrzeby są największe.
Czytaj także: Urzędnicy mówią, że to najlepsza szansa na dopłatę
Ubóstwo energetyczne, kryzys i smog
Aleksandra Zybała, menadżerka ds. komunikacji Velux Polska, powiedziała o korelacji między ubóstwem i kryzysem energetycznym oraz smogiem. – Mamy poważny problem. Budynki – przez nieodpowiednie ogrzewanie – źle wpływają na środowisko i nasze zdrowie. My to nazywamy „syndromem chorego domu”. 1 na 4 Polaków jest narażony na wilgoć, pleśń czy nieodpowiednia temperatura lub hałas w pomieszczeniach. A 90 proc. czasu spędzamy w budynkach. Mamy problem wewnątrz i na zewnątrz – tłumaczy.
Jak mówi, może go rozwiązać tylko kompleksowa termomodernizacja. Jest jednak wiele barier finansowych. Raport Barometr Zdrowych Domów przedstawił badania z których wynika, że aż 75 proc. Polaków zapytanych o największą zachętę do niej, wskazało czynniki związane z poprawą komfortu życia w domu po kompleksowej termomodernizacji. Z kolei WHO zbadało, że zwiększenie wydatków na budownictwo [w domyśle – ekologiczne rozwiązania] o 1 PKB ma większy wpływ na zdrowie, niż takie samo zwiększenie PKB na politykę zdrowotną. – Lepiej zapobiegać, niż leczyć.
– Możemy zapomnieć o ekonomii, jeżeli nie będziemy żyli – gorzko, lecz trafnie podsumował dr Skotak.
Nie tylko o smogu
Równolegle w kolejnym studio jako prelegent wystąpił Piotr Siergiej, rzecznik prasowy PAS, opowiadając o samodzielności energetycznej obywateli i przedsiębiorców podczas panelu poświęconego magazynom energii oraz odnawialnym źródłom energii (OZE).
Dziś odbył się też międzynarodowy panel. „Czy globalne kryzysy, wojna i geopolityka zahamują postęp realizacji światowych celów klimatycznych?”. Mówiono również o transformacji energetycznej, dotacjach i funduszach, innowacjach środowiskowych, technologiach oraz biznesie przyjaznym naturze. Omówiono również kwestie związane z termomedernizacją i poprawą efektywności energetycznej budynków, a także energooszczędnych domów. Poruszono zagadnienia gospodarki zeroemisyjnej i o obiegu zamkniętym.
_
Zdjęcie tytułowe: Aleksandr Yu/Shutterstock
