SMS do mieszkańca, który jeszcze nie wymienił starego kotła? A może dedykowana mieszkańcom aplikacja z przydatną instrukcją? To tylko kilka przykładów niestandardowych działań samorządów na rzecz czystego powietrza.
Polski Alarm Smogowy opublikował raport „Samorządy dla czystego powietrza. Działania, które warto podjąć”. Wyróżnione samorządy wprowadziły działania i wdrożyły rozwiązania, które są przykładami walki z zanieczyszczeniem powietrza. Praktyki przedstawione w opracowaniu są różnorodne – zarówno bezkosztowe, jak i bardziej wymagające finansowo. Ich zróżnicowany zakres inwestycyjny sprawia, że każda gmina może znaleźć działania dopasowane do jej potrzeb oraz możliwości.
Te działania mają moc
– Postawa gmin, jeśli chodzi o jakość powietrza, jest tutaj kluczowa. To znaczy, bez ich aktywnego działania w tym obszarze, nie można mówić, że jakość powietrza w danej gminie znacząco się poprawi. Stąd przyjrzeliśmy się gminom, których działania antysmogowe są najskuteczniejsze, pokazując je jako wzór – mówi Piotr Siergiej, rzecznik PAS.
Mogą to być między innymi Rybnik, Myszków czy Legionowo.
– Ich działania antysmogowe są naprawdę różne i – co bardzo istotne – nieszablonowe. To pokazuje innowacyjne podejście gmin do mówienia o zanieczyszczeniu powietrza – dodaje Siergiej zapytany przez SmogLab.
Rekomendacje jako pomoc dla gmin
Śląski Związek Gmin i Powiatów zrzesza 155 gmin z województwa śląskiego. Działające w ramach Związku zespoły robocze opracowały w 2021 r. rekomendacje dla gmin dotyczące obowiązków związanych z wdrażaniem uchwały antysmogowej.
Zalecenia obejmują kwestie praktyczne, takie jak: sposób prowadzenia kontroli, nakładanie kar, czy uwzględnianie sytuacji osób ubogich energetycznie. Dwa lata później przygotowano rekomendacje 2.0 – zaktualizowane zalecenia odnoszące się do zmieniających się warunków zewnętrznych (jak np. kryzys na rynku paliw). Rekomendacje zostały zaplanowane jako pomoc dla gmin, a nie obowiązujące wytyczne.
Trzy składowe sukcesu
Prawie 4 tys. kontroli palenisk w Rybniku rocznie – ten wynik znacznie przewyższa śląskie standardy w tym zakresie. Urzędnicy i straż miejska egzekwują uchwałę antysmogową. Miasto twierdzi, że podstawą są trzy czynniki:
– edukacja,
– dotacja,
– egzekwowanie.
Kampanie edukacyjne są w Rybniku prowadzone już od prawie 10 lat. Miasto przewodzi w rankingach programu Czyste Powietrze pod względem liczby składanych wniosków.
Rybnik przeprowadził też eksperyment. Seniorki, które wcześniej się nie znały, a miały problem z ogrzaniem starego domu, zamieszkały razem. Nie tylko znacznie zmniejszyły opłaty za energię – zyskały znacznie więcej.
Bezpłatne pomiary kamerą termowizyjną i dzierżawa pomp ciepła
Legionowo prowadzi bezpłatne badania termowizyjne w prywatnych budynkach mieszkalnych. Celem tego działania jest zainteresowanie mieszkańców termomodernizacją domów w myśl zasady, że najlepszym sposobem zmniejszenia kosztów ogrzewania oraz zredukowania emisji zanieczyszczeń jest ograniczenie zapotrzebowania na ciepło. Działanie prowadzone jest cyklicznie od 2016 r.
Miasto Legionowo wprowadziło także dzierżawienie małych pomp ciepła (typu powietrze-powietrze) prywatnym gospodarstwom domowym na podstawie umów z gminą. Ma to miejsce tam, gdzie podłączenie do sieci gazowej jest niemożliwe lub niezasadne.
Straż Miejska w mediach społecznościowych
Działania prewencyjne i wzrost zaufania do służb miejskich – to działa w Myszkowie. Straż Miejska jest słynie tam ze swoich działań w mediach społecznościowych. Za ich pośrednictwem informuje szczegółowo o przeprowadzonych kontrolach i ujawnionych wykroczeniach. To podpiera zdjęciami pokazującymi „fantazję” mieszkańców w zakresie tego, co można spalić w piecu czy kotle. Myszkowska straż miejska – co nie jest standardem – nie ukrywa przy tym, że sprawcy wykroczeń przeciwko ochronie powietrza są konsekwentnie karani.
Urzędnik i funkcjonariusz – także po godzinach
W Gminie Skawina kontrole bardzo często wykonywane są zespołowo. Pracownicy gminy oraz funkcjonariusze straży miejskiej dzielą się edukacją mieszkańców konkretnego gospodarstwa domowego i samą kontrolą. Przynosi to oczekiwane skutki. Co więcej, działania kontrolne prowadzi się tu również po 16:00, szczególnie w sezonie grzewczym.
Wspólna straż międzygminna
W przypadku gmin, których budżet nie jest w stanie pokryć pełnego etatu strażnika gminnego istnieje możliwość powołania wspólnej straży. Takich, które sąsiadują w jednym województwie gmin (straż międzygminna). Pozwala to na utrzymanie skutecznych kontroli przy jednoczesnym obniżeniu kosztów. Właśnie takie rozwiązanie wprowadziły małopolskie gminy Koniusza i Igołomia-Wawrzeńczyce. Zatrudniają jednego strażnika gminnego, który dzieli swoją pracę na dwie gminy.
Policja i drony na rzecz czystego powietrza
Coroczną tradycją Gminy Karczew są kontrole przestrzegania przepisów antysmogowych przy wykorzystaniu dronów wyposażonych w aparaturę do analizy składu spalin. Gmina współpracuje z firmą zewnętrzną, posiadającą doświadczenie w przeprowadzaniu tego typu kontroli oraz funkcjonariuszami z Komisariatu Policji. Wykorzystywane w patrolach urządzenie zawiera certyfikowany czujnik, służący do pomiarów stężenia zanieczyszczeń. Wyniki pomiarów wyświetlają się na urządzeniach kontrolnych na żywo. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, pracownicy UM, w asyście Policji, przeprowadzają kontrolę w miejscu spalania.
Szkolenia dla ekodoradców
Organizują je urzędy marszałkowskie województwa małopolskiego, śląskiego i mazowieckiego We współpracy z NFOŚiGW oraz PAS. Cykl warsztatów dla pracowników gmin (ekodoradców) z zakresu skutecznej komunikacji z mieszkańcami przyciągnął wielu chętnych. W szkoleniach wzięło udział łącznie około 500 osób.
Urzędy marszałkowskie organizują również szkolenia na temat kontroli ewentualnego spalania odpadów w kotłach i piecach domowych oraz przestrzegania uchwały antysmogowej. W przypadku Małopolski w szkoleniach wzięło udział 474 pracowników gmin, straży miejskich i Policji z terenu całego województwa.
Kraków informuje na wielką skalę i podejmuje interwencje od drzwi-do drzwi
W Krakowie informacja o bieżącej jakości powietrza wyświetla się na ekranach w komunikacji miejskiej (autobusy, tramwaje). Komunikaty aktualizowane są przynajmniej trzy razy dziennie, a system podaje informacje nie tylko po polsku, ale także po angielsku. Dzięki finansowaniu z budżetu obywatelskiego w Krakowie stanęły także 3 tablice informujące o bieżącej jakości powietrza w przestrzeni publicznej. Aktualna jakość powietrza wyświetla się również na balonie widokowym.
Działania inwentaryzacyjne źródeł ciepła w Krakowie bazowały na wizji w terenie i pozyskiwaniu informacji od mieszkańców, właścicieli, zarządców czy administratorów budynków.
Doradcy energetyczni dostają premię w zależności od efektów
Doradcy energetyczni zatrudnieni w m.st. Warszawa prowadzą doradztwo techniczne w zakresie wymiany źródeł ciepła, termomodernizacji budynków i stosowania odnawialnych źródeł energii. Co ważne, wypłata doradców składa się z dwóch składników: stałego wynagrodzenia, a także dodatkowego – w zależności od liczby pozyskanych wniosków do miejskiego programu dotacyjnego oraz ogólnopolskiego programu Czyste Powietrze.
Dobre praktyki mogą być wirtualne
Toruń pokusił się o wysyłanie SMS-ów do mieszkańców, który jeszcze nie wymienili starego kotła. Z koleiZduńska Wola przygotowała intuicyjną w obsłudze aplikację, która umożliwia mieszkańcom sprawdzenie możliwości przyłączenia ich budynku do sieci ciepłowniczej lub gazowej. Dodatkowo szacuje koszty budowy przyłącza, zakupu kotła i wymiany instalacji oraz porównuje je z wydatkami na ogrzewanie elektryczne, biomasę i ciekły gaz.
– Zależy nam na tym, żeby te wiadomości dotarły do gmin, które być może nie bardzo wiedzą, co można rozbić z zanieczyszczeniem powietrza. Może jako wzorzec, a może jako inspirację. Myślę, że gminy mogłyby sobie coś wybrać z wachlarza działań, które zaproponowaliśmy. I zdecydować, co mogą robić na swoim terenie – podsumowuje rzeczni PAS.
–
Zdjęcie tytułowe: Shutterstock/Daniel Jedzura
