Pożary lasów na ocieplającym się świecie stają się coraz częstsze. Ostatnie wyniki badań wskazują, że pewne gatunki zwierząt silnie zaadaptowały się do specyfiki reżimów pożarowych. Naukowcy prześledzili ich różnorodne strategie adaptacyjne.
W ciągu minionego lata pożary w Kanadzie i USA – na obszarze większym niż stan Ohio – spaliły około 12 mln ha lasów. Zachodzące w szybkim tempie zmiany klimatu powodują, że skala pożarów lasów znacznie powiększa się. Jeśli Ziemia dalej będzie się ocieplać z powodu emisji gazów cieplarnianych, to w przyszłości mogą one nasilać się. A wiele gatunków zwierząt może coraz gorzej sobie radzić z pożarami.
Pożary lasów a strategie ewolucyjne zwierząt
Naukowcy obliczyli, że obecnie ponad 4,4 tys. gatunków jest zagrożonych wyginięciem z powodu zmieniających się warunków pożarowych. W tym ponad 1 tys. gatunków to kręgowce: ptaki, płazy, gady i ssaki.
Wiele zwierząt przez tysiąclecia zaadaptowało się do ryzyka powstawania pożarów. Zastosowały one wiele sprytnych strategii ewolucyjnych, by się uchronić przed ogniem. Często na spalonych powierzchniach leśnych znalazły lepsze warunki do żerowania. Naukowcy wyraźnie podkreślają, że podczas pogłębiania się dalszych zmian klimatu pożary będą coraz większe i niszczycielskie. I stanowią one od dłuższego czasu potencjalne zagrożenie dla ludzi, zwierząt i roślin.
Na łamach serwisu naukowego Trends in Ecology & Evolution ukazała się praca badawcza skupiająca dużą uwagę na zwierzętach i ich strategiach adaptacyjnych podczas występowania pożarów w lasach.
Reżimy ognia są głównym czynnikiem ewolucji zwierząt lądowych. Obecność naturalnie powstających pożarów oddziałuje na przepływ genów i dryf genetyczny poszczególnych populacji gatunków. Lepsze zrozumienie ewolucyjnych reakcji zwierząt na ogień może być bardzo przydatne do wdrażania skuteczniejszych strategii ochrony przyrody. W celu uzyskania ewolucyjnej odporności na ogień w tak zwanym pirocenie.
– Pożar to naturalny proces – powiedział dla magazynu Vox Gavin Jones, główny autor badania, ekolog zajmujący się pożarami w amerykańskiej służbie leśnej. – To ważny i krytyczny element zdrowia naszej planety.
Pożary lasów przynoszą też korzyści dla wielu gatunków zwierząt. Zwierzęta stosują róże strategie adaptacyjne. Jedne całkowicie uciekają. Z reguły większość szybko biegających zwierząt oraz latających ptaków i nietoperzy wycofuje się na czas pożaru z danych siedlisk. Drugie uciekają, ale zawracają – jeszcze podczas pożaru – na powierzchnie już spalone. Tak czynią niektóre zwierzęta, w tym szympansy w Afryce. A jeszcze inne zostają, stosując różnorodne strategie przetrwania, by się uchronić przed niszczycielskim ogniem.
Sposoby na przetrwanie
Wiele zwierząt, które nie zdążyłyby uciec przed rozprzestrzenianiem się pożarów przyjęło strategie chowania się przed płomieniami ognia. Do takich gatunków, między innymi, należy australijski torbacz chutliwiec (Antechinus), który ukrywa się w norze i hibernuje na czas pożaru. To znaczy, że popada w odrętwienie, gdy tuż nad nim pojawiają się płomienie ognia. Z kolei inny przedstawiciel australijskiej fauny, jaszczurka agama kołnierzasta (Chlamydosaurus kingii) stosuje strategię ucieczki wysoko w korony drzew. Wtedy, gdy pojawia się na dole znacznych rozmiarów pożar, sięgający z reguły wysokości podszytu. Duże niebezpieczeństwo powoduje pojawienie się inwazyjnej trawy palczatki (Andropogon gayanus). Jest to jednoliścienna roślina, która ułatwia płomieniom ognia dostawanie się na wysokość do koron drzew. Takie przypadki najczęściej kończą się śmiercią jaszczurek i innych zwierząt.
Metody łowieckie
Wiele zwierząt wykorzystuje metody łowieckie na powierzchniach spalonych. Północnoamerykański dzięcioł północny (Picoides arcticus) żeruje w pobliżu powierzchni ze spalonymi drzewami. Wynajduje na nich znacznie więcej larw chrząszczy niż na powierzchniach, gdzie nie było pożarów. Natomiast puszczyk plamisty (Strix occidentalis) żeruje na małym obszarze – do 10 ha – tam, gdzie są silnie spalone powierzchnie leśne. Wtedy łatwiej namierza zdobycz. Z kolei kania czarna (Milvus migrans migrans) najczęściej występuje w Europie oraz w Australazji i Oceanii. Ten osobliwy drapieżnik stosuje inteligentną strategię wypłaszania swoich potencjalnych ofiar poprzez celowe rozniecanie ognia na powierzchniach niespalonych. Mianowicie, unosi płonące gałązki i rozrzuca je tam, gdzie nie ma pożaru. W ten sposób ptak przedłuża w lesie „żywotność” pożaru, zyskując przy tym mniejsze zużycie energii na polowanie. Gavin Jones użył określenia, że ptaki te w taki sposób projektują własny ekosystem i aktywnie wpływają na intensywność pożarów.
Reprodukcja i maskowanie
Chrząszcz ciemnik czarny (Melanophila acuminata) jest rozprzestrzeniony prawie na całym świecie. Nie występuje jedynie na obszarze Chin, Afryki, Ameryki Południowej oraz Australii i Oceanii. Dzięki posiadaniu na swoich nogach czujników sensorycznych, wyczuwa temperaturę w podczerwieni, namierzając w ten sposób obszary ze spalonym drewnem. Kierując się tym instynktem udaje się w to miejsce, gdyż jest tam więcej składników odżywczych, koniecznych do rozwoju larw. Po pożarze to własnie tam na spalonym drewnie chrząszcze intensywnie reprodukują się i składają jaja.
Wiele zwierząt na ciemnych spalonych powierzchniach stosuje melanizm. Pomaga on w skuteczniejszym maskowaniu się. Także w celach wychowania potomstwa. Na przykład afrykański ptak rączak mały (Cursorius temminckii) składa na ziemi ciemne jaja. A w południowej Kalifornii jaszczurka (Sceloropus occidentalis) przybrały ciemniejsze kolory, żerując na czarnych łodygach spalonych krzewów.
Refleksje na temat przyszłości pożarów w lasach
Czy poszczególne gatunki zwierząt zdołają przystosować się wystarczająco szybko? Czy mają one odpowiedni zasób materiału genetycznego, który umożliwiłby im szybkie przystosowanie się do zmieniających się pożarów w przyszłości w coraz cieplejszym świecie?
Dick Hutto, emerytowany profesor na Uniwersytecie w Montanie, który badał ekologię dzięcioła północnego zauważył, że często myślimy o ewolucji jako o niezwykle powolnym procesie trwającym wiele tysięcy lat. Ale ewolucja może nastąpić na przestrzeni jednego pokolenia.
Źródła:
- www.vox.com/down-to-earth/23806750/wildfire-climate-change-animal-evolution
- www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/07/19/animals-fire-heat-wave/
- www.cell.com/trends/ecology-evolution/fulltext/S0169-5347(23)00151-9
–
Zdjęcie tytułowe: Volodymyr Burdiak/Shutterstock
