Udostępnij

Zielona infrastruktura zamiast slalomu wśród spalin. Czego potrzeba w polskiej przestrzeni?

26.03.2025

Powietrze wokół szkół to często mieszanka smogu, spalin z rur wydechowych i pyłów zawieszonych. W odróżnieniu od zanieczyszczeń z tzw. kopciuchów, drogowe emisje szkodliwych gazów niszczą nam zdrowie przez cały rok. Jest to szczególnie nasilone w szczytach komunikacyjnych, czyli okresach wzmożonego ruchu ulicznego. Badania pokazują, że trujących substancji wokół nas wyraźnie przybywa po wakacjach i po weekendzie, zwłaszcza w porannym i popołudniowym szczycie. Istnieją jednak sprawdzone sposoby, jak to zmienić. Rodzice dla Klimatu spotkali się w Sejmie, by porozmawiać o tym, jak wygląda droga dzieci do szkoły oraz jakie warunki czekają na nie wokół budynków placówek. Podkreślają, że to kwestia zdrowia, bezpieczeństwa i równego dostępu do przyjaznej przestrzeni.

Uczniowie spędzają w szkołach łącznie kilkanaście lat życia. Polskie planowanie przestrzenne ma do odrobienia kilka lekcji. Dobrych przykładów nie brakuje. Okazuje się, że oddanie uczniom szkół wokół ulic przynosi pozytywne efekty zdrowotne.

Cicha trucizna czy zdrowe środowisko?

Coraz więcej rodziców odwozi swoje pociechy do szkół i przedszkoli samochodami. Liczba dwuśladów od 50 lat nieustannie rośnie. Wygodny, siedzący tryb życia i ciągły pośpiech skłaniają dorosłych do rezygnacji z innych sposobów dotarcia z punktu A do punktu B. Dodatkowo zaniedbuje się publiczny transport zbiorowy na rzecz ciągłego inwestowania w infrastrukturę samochodową. 

Dr hab. n. med. Wojciech Feleszko, immunolog, w przedstawił w Sejmie twarde dane. W miastach, gdzie szkoły są otoczone betonem i parkingami, temperatura w godzinach lekcyjnych potrafi być nawet o 7 st. C wyższa niż w parkach. To realnie pogarsza koncentrację, sprzyja bólom głowy, zmęczeniu, a nawet zwiększa ryzyko omdleń w upały​.

Smog to nie tylko kaszel – to gorsze wyniki w nauce, trudności z koncentracją, większa absencja z powodu infekcji..

Architektka Małgorzata Rapacka przypomniała, że nasze dzieci nie mają dziś głosu w procesie planowania przestrzeni. A przecież to one korzystają z chodników, przejść dla pieszych, skrawków zieleni przy szkołach. Zamiast bezpiecznych tras pieszych, mamy chaos komunikacyjny, parkowanie na dziko i „betonozę”.

W Polsce wciąż brakuje systemowych rozwiązań, które traktują dziecięcą perspektywę poważnie. A przecież miasto przyjazne dzieciom to miasto przyjazne wszystkim – spokojniejsze, czystsze, bardziej zielone.

Zielona przestrzeń wokół placówek oświatowych powinna być standardem. Fot. Gold Picture/Shutterstock

Przykłady, z których warto czerpać

Kamil Szewczyk z Fundacji Napraw Sobie Miasto pokazał konkretne rozwiązania, które sprawdziły się w polskich szkołach. Mapowanie okolic placówek, monitoring jakości powietrza, zielone ściany, parkingi rowerowe, a nawet warsztaty naprawcze – to wszystko da się wdrożyć przy współpracy samorządów, szkół i społeczności lokalnych​.

Dzieci spędzają w szkole kilkanaście lat swojego życia. To, czy oddychają smogiem, czy świeżym powietrzem, nie powinno być kwestią przypadku. Nina Józefina Bąk z Clean Cities Campaign opowiedziała o tzw. szkolnych ulicach, czyli czasowym zamykaniu ruchu samochodowego przed szkołami. Mniej aut oznacza czystsze powietrze, większe bezpieczeństwo, więcej dzieci na rowerach i hulajnogach. Efekty w Londynie czy Paryżu są jednoznaczne: spadek stężenia tlenków azotu nawet o 36 proc., mniejszy hałas, a wokół szkół – przestrzeń do zabawy i spotkań​.

Dlaczego więc w Polsce temat szkolnych ulic pojawia się tylko w społecznych inicjatywach, a nie w polityce miejskiej?

Obowiązkowe monitorowanie jakości powietrza

Działacze sformułowali postulaty do rządu i samorządów. Oto niektóre z nich:

  • Międzyresortowe prace mające na celu opracowanie wytycznych i założeń dla otoczenia szkół, przedszkoli i żłobków takich, aby zapewnić dzieciom i młodzieży przyjazne, zdrowe i bezpieczne środowisko funkcjonowania.
  • Procesy konsultacyjne i partycypacyjne, aby umożliwić aktywne uczestnictwo mieszkańców w procesie kształtowania swojego otoczenia i dostosować zasady informowania do zmieniających się realiów.
  • W konsultacje powinny być włączone szkoły. Szczególnie, jeśli dotyczą one pobliskiej przestrzeni. Proponują, aby dzieci, młodzież oraz rodzice mieli możliwość wzięcia w nich udziału na terenie szkoły.
  • Edukacja – wprowadzenie lekcji z planowania przestrzennego polegające na projektowaniu otoczenia szkoły, które zostaną zakończone głosowaniem w ramach szkolnego budżetu obywatelskiego oraz realizacją przynajmniej jednego projektu rocznie.
  • Obowiązkowy monitoring jakości powietrza wokół szkół. Weryfikacja stężeń pyłów zawieszonych powinna obejmować również zanieczyszczenia pochodzące z transportu. A rodziców powinno się regularnie informować za pomocą oficjalnych narzędzi (tj. e-dzienniki) o stanie zanieczyszczeń i otrzymywać alerty w przypadku zagrożeń, w szczególności dla grup wrażliwych.
  • Strefy buforowe wokół szkół –  należy pilnie podjąć działania, aby zmapować źródła zanieczyszczeń powietrza wokół szkół.
  • Rodzice dla Klimatu w pierwszej kolejności polecają skierowanie do placówek doradców energetycznych i wsparcie osób żyjących w ubóstwie energetycznym. Jak dodają, otoczenie szkół powinno być zielone. Dlaczego? Po pierwsze, aby chronić dzieci i młodzież przed: zanieczyszczeniami, hałasem oraz upałem. Po drugie, żeby zachęcać do aktywności fizycznej.

Szkolne ulice dla dzieci

Dlaczego więc dzieci i młodzież nie mają przestrzeni wokół placówek?

O szkolnych ulicach pisaliśmy już na łamach SmogLabu. Lokalni urzędnicy, decydenci i mieszkańcy miast w Polsce często ostrożnie lub z niechęcią podchodzą do rozwiązań, które wydają im się nowe lub obce. – Jeśli w ogóle słyszeli o szkolnych ulicach, to o ich wersji czasowej, więc rozumieją to pojęcie bardzo wąsko. Chcemy upowszechnić wiedzę o tym, że można je rozumieć znacznie szerzej, że to rozwiązanie elastyczne, które można dostosować do lokalnej sytuacji. Chcemy też pokazać, że szkolne ulice były znane w Polsce od dawna, nawet, jeśli tak ich nie nazywano. I były powszechnie akceptowane – wyjaśniała nam Urszula Stefanowicz z PKE Okręgu Mazowieckiego.

– Mamy rozwiązania prawne, aby ograniczać pod szkołami ruch i stwarzać bezpieczne warunki dla dzieci, tam, gdzie są narażone na wypadki i zanieczyszczenia – mówią Rodzice dla Klimatu. – Brakuje impulsu i odgórnej inicjatywy skierowanej do samorządów, by realizować założenia szkolnych ulic. Wejścia do szkół powinno się umiejszczać od strony terenów zielonych, nie ruchliwych ulic, a rozwiązania typu kiss&ride nie powinny mieć zastosowania w pobliżu wejścia do szkół. Mówimy jasno: nie zgadzamy się, by dzieci były zakładnikami złego planowania i samochodowego chaosu – podsumowują.

Zdjęcie tytułowe: Gold Picture/Shutterstock

Autor

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Jej teksty ukazują się też w Onet.pl. Współpracuje również z Odpowiedzialnym Inwestorem. Pisze przede wszystkim o gospodarce odpadami, edukacji ekologicznej, zielonych inwestycjach, transformacji systemu żywności i energetycznej. Preferuje społeczne ujęcie tematu. Zainteresowania: ochrona przyrody; przede wszystkim GOZ i OZE, eco-lifestyle oraz psychologia.

Udostępnij

Zobacz także

Wspierają nas

Partnerzy portalu

Partner cyklu "Miasta Przyszłości"

Partner cyklu "Żyj wolniej"

Partner naukowy

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Frank Bold, absolwent prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, ekspert prawny polskich i międzynarodowych organizacji pozarządowych.

Patrycja Satora

Menedżerka organizacji pozarządowych z ponad 15 letnim stażem – doświadczona koordynatorka projektów, specjalistka ds. kontaktów z kluczowymi klientami, menadżerka ds. rozwoju oraz PR i Public Affairs.

Joanna Urbaniec

Dziennikarka, fotografik, działaczka społeczna. Od 2010 związana z grupą medialną Polska Press, publikuje m.in. w Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Absolwentka Krakowskiej Szkoła Filmowej, laureatka nagród filmowych, dwukrotnie wyróżniona nagrodą Dziennikarz Małopolski.

Przemysław Błaszczyk

Dziennikarz i reporter z 15-letnim doświadczeniem. Obecnie reporter radia RMF MAXX specjalizujący się w tematach miejskich i lokalnych. Od kilku lat aktywnie angażujący się także w tematykę ochrony środowiska.

Hubert Bułgajewski

Ekspert ds. zmian klimatu, specjalizujący się dziedzinie problematyki regionu arktycznego. Współpracował z redakcjami „Ziemia na rozdrożu” i „Nauka o klimacie”. Autor wielu tekstów poświęconych problemom środowiskowym na świecie i globalnemu ociepleniu. Od 2013 roku prowadzi bloga pt. ” Arktyczny Lód”, na którym znajdują się raporty poświęcone zmianom zachodzącym w Arktyce.

Jacek Baraniak

Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego na kierunku Ochrony Środowiska jako specjalista ds. ekologii i ochrony szaty roślinnej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot i Klubu Przyrodników oraz administrator grupy facebookowej Antropogeniczne zmiany klimatu i środowiska naturalnego i prowadzący blog „Klimat Ziemi”.

Martyna Jabłońska

Koordynatorka projektu, specjalistka Google Ads. Zajmuje się administacyjną stroną organizacji, współpracą pomiędzy organizacjami, grantami, tłumaczeniami, reklamą.

Przemysław Ćwik

Dziennikarz, autor, redaktor. Pisze przede wszystkim o zdrowiu. Publikował m.in. w Onet.pl i Coolturze.

Karolina Gawlik

Dziennikarka i trenerka komunikacji, publikowała m.in. w Onecie i „Gazecie Krakowskiej”. W tekstach i filmach opowiada o Ziemi i jej mieszkańcach. Autorka krótkiego dokumentu „Świat do naprawy”, cyklu na YT „Można Inaczej” i Kręgów Pieśni „Cztery Żywioły”. Łączy naukowe i duchowe podejście do zagadnień kryzysu klimatycznego.

Jakub Jędrak

Członek Polskiego Alarmu Smogowego i Warszawy Bez Smogu. Z wykształcenia fizyk, zajmuje się przede wszystkim popularyzacją wiedzy na temat wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie.

Klaudia Urban

Z wykształcenia mgr ochrony środowiska. Od 2020 r. redaktor Odpowiedzialnego Inwestora, dla którego pisze głównie o energetyce, górnictwie, zielonych inwestycjach i gospodarce odpadami. Zainteresowania: szeroko pojęta ochrona przyrody; prywatnie wielbicielka Wrocławia, filmów wojennych, literatury i poezji.

Maciej Fijak

Redaktor naczelny SmogLabu. Z portalem związany od 2021 r. Autor kilkuset artykułów, krakus, działacz społeczny. Pisze o zrównoważonych miastach, zaangażowanym społeczeństwie i ekologii.

Sebastian Medoń

Z wykształcenia socjolog. Interesuje się klimatem, powietrzem i energetyką – widzianymi z różnych perspektyw. Dla SmogLabu śledzi bieżące wydarzenia, przede wszystkim ze świata nauki.

Tomasz Borejza

Zastępca redaktora naczelnego SmogLabu. Dziennikarz naukowy. Wcześniej/czasami także m.in. w: Onet.pl, Przekroju, Tygodniku Przegląd, Coolturze, prasie lokalnej oraz branżowej.