W dniach 30 listopada – 12 grudnia ma odbyć się kolejny szczyt klimatyczny – COP28. COP to inaczej mówiąc Konferencja Stron, w ramach której odbywają się kilkunastodniowe negocjacje klimatyczne. Podobnie jak podczas poprzednich szczytów będą wypracowywane ścieżki działań na rzecz walki ze zmianą klimatu. Co ciekawe, przez lata temat rolnictwa, jako jednego z emitentów gazów cieplarnianych był marginalizowany. Teraz ma się to zmienić.
Rolnictwo od lat ma bardzo duży wpływ na globalne ocieplenie. Szacunki co do wpływu na emisje gazów cieplarnianych w tym dwutlenku węgla są różne. Głównie mówi się o jednej piątej światowej emisji gazów cieplarnianych. Ale wartość ta może sięgać nawet 30 proc. Wpływ na to ma nie tylko emisja metanu związana z hodowlą. Narastającym od lat problemem są zmiany w użytkowaniu terenu, w tym karczowanie lasów.
Rolnictwo wpływa na globalne ocieplenie i samo stanie się jego ofiarą
Jednak rolnictwo, które przyczynia się do wzrostu globalnych temperatur, samo może paść ofiarą tych zmian. Niedawne badania wykazały, że nawet jedna trzecia światowej produkcji żywności do końca tego wieku będzie zagrożona przez ocieplający się klimat. Stanie się to, jeśli nadal będziemy podążać dotychczasowym kursem. Jeśli świat ociepli się do końca tego wieku o 3,7 st. C, to wiele ważnych dla ludzi regionów rolniczych świata doświadczy drastycznych zmian. A to scenariusz jak najbardziej możliwy, biorąc pod uwagę dotychczasowe tempo emisji. Efektem będą częste klęski nieurodzaju w postaci susz lub nadmiernych opadów.
Naukowcy z Uniwersytetu Aalto w Finlandii obliczyli, że około 95 proc. obecnej produkcji roślinnej odbywa się na obszarach, które definiują jako „bezpieczną przestrzeń klimatyczną”. Inaczej mówiąc, odbywa się to w miejscach, w których temperatura, opady i wilgotność mieszczą się w pewnych granicach. Wyjście poza te granice jest równoznaczne ze spadkiem produkcji. Często oznacza to po prostu klęskę nieurodzaju.
Matti Kummu, profesor nadzwyczajny ds. żywności i wody na Uniwersytecie Aalto powiedział: „Jedna trzecia światowej produkcji żywności będzie zagrożona. Powinniśmy się martwić, ponieważ bezpieczna dla klimatu przestrzeń jest dość wąska. Istnieją jednak środki, które możemy podjąć, aby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych. Powinniśmy także wzmocnić pozycję ludzi i społeczeństw w strefach zagrożenia, aby zmniejszyć ich skutki oraz zwiększyć ich odporność i zdolności adaptacyjne”. Dotychczasowe zmiany w klimacie już odcisnęły swój wpływ na produkcji żywnościowej świata. Azjatycki Bank Rozwoju podał, że w latach 1961–2021 zmiany klimatyczne doprowadziły do spadku produktywności rolnictwa na świecie o 21 proc. Mechanizmy były różne: od susz, przez pożary po inwazje insektów takich jak szarańcza. O tym można przeczytać więcej w tekście Przemysława Ćwika.
Rolnictwo nie było ważnym tematem negocjacji klimatycznych
Klęski w rolnictwie, to też osobisty dramat ludzi, a w przypadku zacofanych państw to konieczność migracji. Już teraz Europa ma z tym ogromny problem. A o tym problemie można przeczytać w tekście Tomasza Borejzy. Jednak dyskusje na temat rolnictwa na corocznych szczytach klimatycznych są dość ograniczone. Temat rolnictwa jest marginalizowany. Częściowo wynika to z podzielonego charakteru obowiązków ONZ, a żywność podlega Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), która dysponuje własnym mechanizmem co do organizacji konferencji i szczytów. Przykładem jest UN Food Systems Summit, który odbył się w lipcu tego roku w Rzymie. Klimat to tylko jeden z aspektów zagrożeń dla systemów żywnościowych, w przypadku których ekonomia i geopolityka tradycyjnie układają się zupełnie inaczej niż podczas rozmów klimatycznych.
W tym roku będzie inaczej
Tegoroczne obrady COP28 zapowiadają się inaczej. Po raz pierwszy zostanie wyznaczony dzień poświęcony żywności i rolnictwu. Kwestia rolnictwa, a także problemu z dostępnością wody będą głównymi tematami co najmniej 22 głównych wydarzeń podczas dwutygodniowych rozmów na szczycie klimatycznym w Dubaju. W ExpoCity powstanie także dedykowany pawilon Food4Climate, w którym będą odbywać się rozmowy. Również po raz pierwszy FAO nakreśli, w jaki sposób rolnictwo i produkcja żywności muszą się zmienić. Wszystko to po to, by świat pozostał w ramach uzgodnionego celu, jakim jest ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5 st. C. Przypomnijmy, że 1,5 st.C to średnia globalna temperatura powyżej wartości sprzed rewolucji przemysłowej. Po przekroczeniu tego progu wpływ klimatu na rolnictwo w bardzo szybki czasie stanie się katastrofalny w skutkach, a w niektórych przypadkach skutki będą potencjalnie nieodwracalne
W świetle wielu faktów oczekuje się, że jeśli chcemy osiągnąć wyznaczone cele klimatyczne, to należy zaprzestać dalszego wzrostu produkcji mięsa. Następnie będzie trzeba zrobić wszystko, by produkcję tę ograniczyć. „W przeszłości COP znacząco pomijał rolę rolnictwa, zarówno jako głównego czynnika przyczyniającego się do globalnych zmian klimatu, jako potencjalnego rozwiązania dla zmian klimatu, a także w kontekście znaczącego wpływu, jaki zmiany klimatu mają – i będą miały – na społeczności rolnicze na całym świecie” – powiedział Edward Davey ze Światowego Instytutu Zasobów. Jak dodał Davey, jeśli światowi przywódcy mogliby spotkać się, aby omówić zobowiązania do zbadania związku między żywnością a klimatem, byłoby to historyczne.
Rolnictwo i żywność muszą być priorytetem szczytu klimatycznego
Zdaniem wielu działaczy klimatycznych, wszelkie działania musiałyby wykraczać daleko poza przedstawiane deklaracje. Działania muszą obejmować finansowanie adaptacji oraz strat i szkód związanych ze zmianami klimatycznymi. Środki te powinny być skierowane do drobnych rolników w krajach rozwijających się. Jednocześnie dotacje dla rolnictwa na Zachodzie należy zreformować, w szczególności w celu ograniczenia emisji metanu. „W przypadku wielu krajów w bogatszych częściach świata – takich jak USA i UE – znaczne ograniczenie spożycia mięsa i nabiału powinno bezwzględnie stanowić część zobowiązań podejmowanych przez nasze narody w celu rozwiązania kryzysu klimatycznego. Jednak w przypadku innych, biedniejszych krajów, gdzie wskaźniki spożycia mięsa i nabiału na mieszkańca są często bardzo niskie, główny wątek żywności i rolnictwa w znacznie większym stopniu wiąże się z bezpieczeństwem żywnościowym, żywieniem, adaptacją i odpornością; dynamiki, do której proponowana deklaracja odnosi się bezpośrednio” – stwierdził Davey.
Są więc nadzieje, że tegoroczny szczyt klimatyczny stanie się przełomem. Takim samym, jak miało to miejsce w przypadku szczytu paryskiego z 2015 roku. Wtedy to osiągnięto historyczne porozumienie. „Sposób, w jaki prowadzimy zrównoważone rolnictwo i zapewniamy, że ludzie, którzy najbardziej potrzebują żywności, mogą ją otrzymać, powinien być głównym priorytetem dla przywódców w Dubaju” – powiedziała Jennifer Larbie, szefowa rzecznictwa i kampanii w Christian Aid. Christian Aid jest brytyjskim związkiem wyznaniowym, który działa na rzecz zrównoważonego rozwoju. „Emisje z rolnictwa są ogromnym czynnikiem napędzającym kryzys klimatyczny, którym należy się zająć podczas COP28, jeśli chcemy utrzymać globalne ocieplenie w ryzach”.
